Đông bệnh hạ trị là một phương pháp điều trị dự phòng đặc trưng của Y học cổ truyền, có cơ sở lý luận từ các tác phẩm kinh điển như Hoàng Đế Nội Kinh, trong đó nhấn mạnh nguyên tắc "xuân hạ dưỡng dương, thu đông dưỡng âm", và tư tưởng "trị bệnh khi chưa phát". Cốt lõi của phương pháp này là chủ động điều dưỡng, can thiệp vào mùa hè - thời điểm dương khí vượng - để phòng ngừa hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng của các bệnh thường phát nặng vào mùa đông, gọi chung là “đông bệnh”. 

Mùa hè là thời kỳ dương khí thịnh, tà khí ít, chính khí có khả năng được bồi bổ tốt hơn (Ảnh minh họa)

1. Cơ sở lý luận của Đông bệnh hạ trị

Theo quan điểm Y học cổ truyền, mùa đông là thời điểm thiên khí thiên về âm, hàn tà dễ xâm nhập, cơ thể - đặc biệt là người có dương khí hư - dễ phát bệnh. Trong khi đó, mùa hè là thời kỳ dương khí thịnh, tà khí ít, chính khí có khả năng được bồi bổ tốt hơn. Việc can thiệp vào mùa hè, chủ yếu bằng các phương pháp ôn dương, bổ khí, hoạt huyết… giúp điều chỉnh âm dương, củng cố thể trạng, từ đó tăng cường khả năng chống lại bệnh vào mùa lạnh.

Các phương pháp điều trị thường được sử dụng bao gồm: dán thuốc tại các huyệt vị (thường là phương pháp dán thuốc Tam Phục), châm cứu, cứu ngải, uống thuốc Đông y, cấy chỉ huyệt, xông thuốc hoặc các biện pháp kết hợp khác.

2. Ứng dụng trong điều trị và dự phòng hen phế quản

Hen phế quản, đặc biệt ở thể hư hàn hoặc người có cơ địa dị ứng, là một trong những bệnh điển hình thuộc nhóm “đông bệnh” - thường phát nặng hơn hoặc tái phát vào mùa thu – đông. Các triệu chứng điển hình như ho, khó thở, khò khè, đặc biệt về đêm hoặc sáng sớm thường gia tăng vào những ngày lạnh, ẩm.

Việc điều trị dự phòng theo nguyên lý đông bệnh hạ trị trong trường hợp hen phế quản có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Bệnh nhân có thể áp dụng dán thuốc Tam Phục lên các huyệt như Phế Du, Đản Trung, Túc Tam Lý, giúp tăng cường chức năng tạng Phế, bổ khí, ôn dương, làm ấm kinh lạc, từ đó giảm tần suất và mức độ phát tác khi bước vào mùa lạnh.

Bên cạnh đó, những bệnh nhân đang sử dụng thuốc điều trị hen có nguồn gốc Đông y, điển hình như Thuốc Hen Phúc Hưng - một chế phẩm thuốc điều trị hen phế quản có thành phần từ dược liệu bổ Phế, hóa đàm, bình suyễn - cũng được khuyến nghị duy trì liều nhắc lại định kỳ vào mùa hè, theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc dùng nhắc lại nhằm mục đích:

 - Giảm sự nhạy cảm của đường thở với dị nguyên

 - Kéo dài thời gian ổn định bệnh, ngăn ngừa tái phát vào mùa đông

Thuốc hen Phúc Hưng là thuốc thảo dược đã được Bộ Y tế cấp phép trong dự phòng các bệnh lý hô hấp mạn tính như hen phế quản, viêm phế quản mạn tính, COPD, tâm phế mạn

3. Ứng dụng mở rộng cho các bệnh lý khác

Ngoài các bệnh lý hô hấp, phương pháp đông bệnh hạ trị còn có thể áp dụng cho:

- Bệnh tim mạch: Tăng huyết áp, rối loạn thần kinh thực vật, vượng tâm hỏa - dễ nặng vào mùa đông; mùa hè là thời điểm dưỡng tâm hiệu quả.

- Bệnh phụ khoa: Tử cung hàn, đau bụng kinh do hư hàn, rối loạn nội tiết… được điều trị hiệu quả vào mùa hè bằng dán thuốc, châm cứu hoặc xông thuốc.

 4. Lưu ý trong quá trình điều trị mùa hè

- Tránh ăn đồ sống lạnh, thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng, hải sản… vì dễ sinh thấp nhiệt, ảnh hưởng hiệu quả điều trị

- Hạn chế sử dụng điều hòa quá lạnh, tránh để lưng, bụng, cổ tiếp xúc trực tiếp với gió lạnh

- Tăng cường ngủ sớm, sinh hoạt điều độ, vận động nhẹ nhàng ngoài trời để hỗ trợ dưỡng dương, dưỡng tâm

- Duy trì tinh thần thoải mái, tránh cảm xúc cực đoan như giận dữ, buồn bực kéo dài - vì tâm bị tổn thì khí loạn, ảnh hưởng toàn thân.

Đông bệnh hạ trị là một trong những phương pháp điều trị dự phòng có tính hệ thống và chủ động cao của Y học cổ truyền, đặc biệt phù hợp với các bệnh mạn tính dễ phát vào mùa đông như hen phế quản, viêm phế quản mạn tính, rối loạn tim mạch, bệnh phụ khoa thể hàn.

Với những bệnh nhân hen phế quản đang sử dụng thuốc Đông y như thuốc hen Phúc Hưng, việc duy trì dùng thuốc nhắc lại vào mùa hè không chỉ giúp cải thiện thể trạng, hỗ trợ ổn định bệnh, mà còn là bước chuẩn bị quan trọng để phòng bệnh tái phát vào mùa đông - giai đoạn dễ trở nặng nhất.