1. Ho đờm - phản xạ bảo vệ hay dấu hiệu bệnh lý?

Ho có đờm là cơ chế tự nhiên của cơ thể nhằm tống xuất chất nhầy và các tác nhân lạ ra khỏi đường hô hấp. Trong chất nhầy (đờm) có chứa mucin, các tế bào miễn dịch, enzyme và mảnh vụn tế bào, giúp bẫy, bất hoạt và loại bỏ bụi, vi khuẩn, virus.

Tuy nhiên, khi ho đờm xuất hiện kéo dài nhiều tuần hoặc tái đi tái lại, đặc biệt ở người hút thuốc hoặc người bị bệnh hô hấp mạn, đây không còn là phản ứng sinh lý đơn thuần mà là dấu hiệu cảnh báo tổn thương đường thở.

Hai nguyên nhân thường gặp nhất là hút thuốc lá và viêm phế quản mạn. Dù biểu hiện tương đối giống nhau, cơ chế bệnh sinh và hướng xử trí lại có nhiều điểm khác biệt.

2. Ho đờm do hút thuốc - đặc điểm và cơ chế hình thành

2.1 Khói thuốc và tác động lên đường hô hấp

Khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó hàng trăm chất độc hại (formaldehyd, amoniac, benzen, CO…) và hơn 70 chất gây ung thư (như nitrosamine, benzo[a]pyren). Khi hít vào, khói thuốc tác động trực tiếp lên niêm mạc khí – phế quản gây:

- Tổn thương lông chuyển: Lông chuyển bị tê liệt hoặc phá hủy, mất khả năng đưa chất nhầy ra ngoài.

- Tăng tiết chất nhầy: Tuyến nhầy hoạt động mạnh để “bẫy” khói và bụi.

- Ứ đọng dịch: Do lông chuyển không hoạt động hiệu quả, dịch nhầy tích tụ trong đêm.

- Phản xạ ho buổi sáng: Sau khi thức dậy, cơ thể tăng phản xạ ho để tống khối dịch nhầy tích tụ qua đêm.

2.2 Đặc điểm lâm sàng

- Ho chủ yếu vào buổi sáng, sau khi thức dậy.

- Đờm thường màu trắng đục hoặc xám nhạt, loãng hoặc hơi đặc, không mùi.

- Kèm khó thở nhẹ khi gắng sức, đôi khi khò khè ở người hút thuốc lâu năm.

- Không sốt hoặc chỉ sốt nhẹ khi có bội nhiễm.

2.3 Tính chất mạn tính

Ở người hút thuốc lâu năm, ho đờm sáng sớm có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí quanh năm. Đây là dấu hiệu sớm của viêm phế quản mạn và Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), ngay cả khi chưa có triệu chứng khó thở rõ rệt.

3. Ho đờm do viêm phế quản – đặc điểm và cơ chế hình thành

3.1 Viêm phế quản là gì?

Viêm phế quản là tình trạng viêm niêm mạc phế quản. Có hai thể:

- Cấp tính: Thường do virus hoặc vi khuẩn, khởi phát nhanh, kéo dài dưới 3 tuần.

- Mạn tính: Ho và khạc đờm ≥ 3 tháng/năm, lặp lại ≥ 2 năm liên tiếp, thường liên quan tới hút thuốc và tiếp xúc bụi nghề nghiệp.

3.2 Cơ chế ho đờm trong viêm phế quản

- Tăng tiết dịch viêm: Do giãn mạch, tăng tính thấm thành mạch.

- Phù nề thành phế quản: Lòng phế quản hẹp lại, gây khó thở.

- Thâm nhập tế bào viêm: Neutrophil, đại thực bào tiết enzyme phá hủy mô, duy trì phản ứng viêm.

3.3 Đặc điểm lâm sàng

- Ho cả ngày, không chỉ buổi sáng.

- Đờm thường vàng hoặc xanh (gợi ý nhiễm khuẩn) hoặc trắng đục (trong viêm mạn không nhiễm khuẩn).

- Có thể kèm sốt, mệt mỏi, đau tức ngực.

- Thường khó thở rõ khi gắng sức hoặc khi bội nhiễm.

4. Bảng so sánh ho đờm do hút thuốc và do viêm phế quản

5. Vì sao cần phân biệt hai loại ho đờm này?

- Hướng xử trí khác nhau:

+ Ho do hút thuốc: Điều trị hiệu quả nhất là ngừng hút thuốc và hỗ trợ phục hồi lông chuyển, giảm tiết nhầy.

+ Ho do viêm phế quản: Cần điều trị nguyên nhân viêm (kháng sinh khi có nhiễm khuẩn), giảm viêm, làm loãng đờm.

- Nguy cơ biến chứng: Ho do hút thuốc có thể âm thầm dẫn tới COPD; ho do viêm phế quản cấp nếu bỏ qua điều trị có thể chuyển sang mạn tính.

- Tiên lượng: Viêm phế quản cấp có thể khỏi hoàn toàn nếu điều trị đúng; ho do hút thuốc chỉ cải thiện rõ khi ngừng tiếp xúc với khói thuốc.

6. Nguy cơ nếu không điều trị kịp thời

6.1 Đối với ho do hút thuốc

- Viêm phế quản mạn

- COPD

- Ung thư phổi

- Suy giảm miễn dịch tại đường hô hấp

6.2 Đối với ho do viêm phế quản

- Giãn phế quản

- Suy hô hấp mạn

- Nhiễm trùng tái diễn

- Tổn thương không hồi phục cấu trúc phổi

7. Nguyên tắc xử trí và phòng ngừa

7.1 Với ho do hút thuốc

- Ngừng hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động.

- Uống nhiều nước để làm loãng đờm.

- Tập thở cơ hoành và mím môi để tăng thông khí.

- Sử dụng sản phẩm hỗ trợ long đờm, bảo vệ niêm mạc hô hấp.

7.2 Với ho do viêm phế quản

- Điều trị nguyên nhân viêm theo chỉ định bác sĩ.

- Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là vùng ngực và cổ.

- Vệ sinh mũi họng thường xuyên bằng dung dịch nước muối sinh lý.

- Nghỉ ngơi và bổ sung dinh dưỡng hợp lý để tăng sức đề kháng.

8. Hỗ trợ từ thảo dược - giải pháp an toàn, đa cơ chế

Nhiều thảo dược đã được nghiên cứu và ứng dụng trong hỗ trợ điều trị ho đờm, bao gồm Tô tử, Ngũ vị tử, Tỳ bà diệp, Bối mẫu, Cát cánh… có tác dụng long đờm, giảm viêm, cải thiện chức năng hô hấp.

TPBVSK Thông Phế Phúc Hưng là sự kết hợp các vị thuốc này, giúp giảm ho khò khè, long đờm và thông thoáng đường thở, phù hợp cho người bị ho mạn tính do hút thuốc hoặc viêm phế quản, an toàn khi dùng lâu dài.

9. Kết luận

Ho đờm do hút thuốc và ho đờm do viêm phế quản tuy giống nhau ở triệu chứng nhưng khác biệt rõ về nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh và cách điều trị. Nhận biết sớm, phân biệt đúng và áp dụng giải pháp phù hợp sẽ giúp giảm triệu chứng nhanh hơn, ngăn biến chứng và bảo vệ lá phổi lâu dài.

Người hút thuốc cần chủ động kiểm tra sức khỏe hô hấp định kỳ, còn người bị viêm phế quản nên điều trị dứt điểm và phòng tái phát bằng cách tránh tác nhân kích thích, duy trì vệ sinh đường thở và sử dụng hỗ trợ an toàn từ thảo dược.