Ho có đờm là phản xạ bảo vệ đường thở, giúp tống xuất chất nhầy, bụi bẩn và tác nhân gây bệnh ra ngoài. Tuy nhiên, khi tình trạng này kéo dài nhiều tuần hoặc tái diễn liên tục, đó không còn là phản ứng sinh lý đơn thuần mà có thể là biểu hiện của bệnh lý hô hấp mạn tính.

Ho đờm dai dẳng thường được định nghĩa là ho kéo dài trên 8 tuần ở người lớn (theo tiêu chuẩn y khoa), kèm đờm đặc hoặc loãng, trắng, vàng hay xanh tùy nguyên nhân. Đây là dấu hiệu cảnh báo đường hô hấp đang chịu kích thích hoặc viêm kéo dài, cần được chẩn đoán và xử trí sớm.

Ho đờm dai dẳng - không chỉ là triệu chứng thông thường (Ảnh minh họa)

Cơ chế hình thành ho đờm kéo dài

Hiểu cơ chế sinh bệnh giúp nhận biết mức độ nghiêm trọng và lý do cần điều trị sớm.

Tăng tiết chất nhầy

Khói thuốc, bụi mịn, khí độc, vi sinh vật… kích thích tuyến nhầy và tế bào goblet trong niêm mạc đường thở tăng sản xuất chất nhầy. Chất nhầy này chứa nước, mucin, protein kháng khuẩn nhằm “bẫy” và bất hoạt tác nhân có hại.

Khi kích thích kéo dài, lượng nhầy tăng quá mức, trở nên đặc quánh, khó di chuyển.

Rối loạn chức năng lông chuyển

Các tế bào biểu mô đường thở có lông chuyển - cấu trúc siêu nhỏ liên tục quét chất nhầy ra ngoài. Khói thuốc và viêm mạn tính làm tổn thương, thậm chí tê liệt lông chuyển, khiến chất nhầy ứ đọng, đặc biệt vào ban đêm.

Phản xạ ho để tống đờm

Khi thức dậy buổi sáng hoặc sau các đợt gắng sức, phản xạ ho hoạt động mạnh để đẩy khối dịch nhầy tích tụ. Nếu nguyên nhân kích thích vẫn tồn tại, vòng xoắn bệnh lý “tăng tiết – ứ đọng – ho” sẽ duy trì, gây ho đờm mạn tính.

Nguyên nhân thường gặp của ho đờm dai dẳng

Viêm phế quản mạn

Là tình trạng viêm niêm mạc phế quản kéo dài ≥ 3 tháng/năm, lặp lại ít nhất 2 năm liên tiếp. Nguyên nhân hàng đầu là hút thuốc lá, tiếp xúc lâu dài với bụi nghề nghiệp, khí độc. Đờm thường đặc, màu trắng hoặc vàng nhạt.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

COPD gồm viêm phế quản mạn và khí phế thũng. Ho đờm kéo dài là triệu chứng sớm. Nếu không điều trị, bệnh tiến triển gây khó thở, khò khè, giảm khả năng gắng sức.

Nhiễm khuẩn hô hấp tái diễn

Các đợt viêm phổi, viêm phế quản cấp lặp đi lặp lại làm niêm mạc tổn thương, tuyến nhầy hoạt động quá mức, duy trì tình trạng ho đờm.

Hen phế quản biến thể ho (Cough-variant asthma)

Dạng hen không điển hình, chủ yếu gây ho dai dẳng kèm ít đờm, thường nặng hơn về đêm hoặc sáng sớm.

Giãn phế quản

Do bẩm sinh hoặc hậu quả viêm phổi nặng, đường thở giãn rộng, chứa đầy dịch nhầy. Bệnh nhân ho đờm nhiều, đặc biệt buổi sáng, đờm có mùi hôi nếu bội nhiễm.

Nguyên nhân khác

Trào ngược dạ dày-thực quản, rối loạn nuốt, khối u đường thở, tiếp xúc hóa chất… cũng có thể gây ho đờm kéo dài.

Khi nào ho đờm cần điều trị ngay?

Bạn cần đi khám sớm khi ho đờm kéo dài trên 8 tuần hoặc kèm các dấu hiệu:

- Đờm có lẫn máu hoặc màu rỉ sắt.

- Khó thở, thở khò khè, tức ngực.

- Sốt kéo dài, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân.

- Đờm đặc quánh, khó khạc, gây nghẹt đường thở.

- Tiền sử hút thuốc lá lâu năm hoặc tiếp xúc bụi nghề nghiệp.

Những dấu hiệu này có thể cảnh báo bệnh lý nặng như COPD, giãn phế quản, ung thư phổi.

Nguy cơ nếu không điều trị sớm

Tổn thương không hồi phục ở phổi do viêm mạn tính và tái cấu trúc đường thở.

Suy hô hấp mạn: giảm khả năng trao đổi khí, dẫn đến thiếu oxy máu.

Giảm chất lượng sống: mất ngủ, mệt mỏi, hạn chế vận động.

Nguy cơ nhiễm trùng tái diễn: dịch nhầy ứ đọng là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn.

Nguyên tắc xử trí ho đờm dai dẳng

Điều trị nguyên nhân

Ngừng hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động.

Giảm tiếp xúc bụi, hóa chất (sử dụng khẩu trang chuyên dụng, cải thiện thông khí nơi làm việc).

Điều trị triệt để nhiễm trùng hô hấp.

Làm loãng và tống xuất đờm

Uống đủ nước (2 - 2,5 lít/ngày).

Sử dụng thuốc long đờm theo chỉ định bác sĩ (acetylcystein, bromhexin…).

Vật lý trị liệu hô hấp: vỗ rung, dẫn lưu tư thế.

Giảm viêm, cải thiện chức năng phổi

Sử dụng thuốc giãn phế quản, corticosteroid hít (nếu chỉ định).

Tập thở cơ hoành, thở mím môi để tăng thông khí.

Vai trò của hỗ trợ từ thảo dược

Một số thảo dược trong y học cổ truyền và đã được nghiên cứu hiện đại có tác dụng:

Long đờm: làm loãng và tống xuất đờm đặc.

Giảm viêm: bảo vệ niêm mạc hô hấp.

Giãn phế quản nhẹ: cải thiện lưu thông khí.

TPBVSK Thông Phế Phúc Hưng kết hợp nhiều vị thuốc như Tô tử, Ngũ vị tử, Tỳ bà diệp, Bối mẫu, Cát cánh… giúp long đờm, giảm ho khò khè và cải thiện thông khí. Sản phẩm an toàn khi dùng lâu dài, phù hợp cho người bị ho mạn tính do thuốc lá hoặc bụi nghề nghiệp.

Kết luận

Ho đờm dai dẳng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi kéo dài hoặc kèm dấu hiệu bất thường. Việc phát hiện sớm, điều trị nguyên nhân và áp dụng biện pháp hỗ trợ đúng cách sẽ giúp ngăn biến chứng, bảo vệ chức năng hô hấp. Nếu bạn hút thuốc hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm, hãy chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ và lựa chọn giải pháp hỗ trợ an toàn để bảo vệ lá phổi.