Mới chớm thu, khí trời vẫn còn vương lại cái oi nồng của mùa hạ, ban ngày nắng vẫn hanh hanh, nhưng sáng sớm và chiều tối đã bắt đầu có hơi se lạnh. Đây chính là thời khắc giao mùa, khi cơ thể con người dễ mất cân bằng, dễ nhiễm gió độc, dễ mệt mỏi. Lúc này, nhiều người chủ quan nghĩ rằng chưa cần chăm sóc sức khỏe, vì chưa lạnh, cũng chưa khô táo rõ rệt. Nhưng thực tế, chính giai đoạn đầu thu mới là thời điểm quan trọng để chuẩn bị, bởi cơ thể phải kịp thích nghi với sự biến đổi của thiên nhiên. Nếu biết dưỡng sinh ngay từ bây giờ, phổi sẽ được bồi bổ, khí huyết lưu thông, giúp con người bước vào tiết thu hanh khô và cả mùa đông khắc nghiệt phía trước một cách vững vàng.

Mới chớm thu, khí trời vẫn còn vương lại cái oi nồng của mùa hạ, ban ngày nắng vẫn hanh hanh, nhưng sáng sớm và chiều tối đã bắt đầu có hơi se lạnh (Ảnh minh họa)

Trong y học cổ truyền, con người và tự nhiên luôn vận hành theo nguyên lý “Thiên nhân hợp nhất”. Bốn mùa đều gắn liền với tạng phủ: xuân dưỡng can, hạ dưỡng tâm, thu dưỡng phế, đông dưỡng thận. Trong đó, mùa thu ứng với hành Kim, chủ về phổi. Phổi vốn ưa ẩm nhuận, kỵ khô táo, lại thông với da lông và khai khiếu ra mũi, vì vậy khi tiết thu tới, phổi thường là cơ quan chịu ảnh hưởng đầu tiên. Người ta dễ thấy cổ họng khô, mũi rát, da sần nứt, đôi khi ho khan kéo dài. Đặc biệt, người có bệnh phổi mạn tính như viêm phế quản mạn, hen suyễn, COPD… rất dễ tái phát khi thu đông về.
Bởi vậy, ngay từ lúc đầu thu - khi chưa cảm nhận rõ cái hanh khô nhưng sự chuyển mùa đã bắt đầu - việc dưỡng phổi là vô cùng cần thiết. Đây không chỉ là phòng bệnh, mà còn là cách nuôi dưỡng sức khỏe lâu dài.

Ngủ đủ giấc - Nuôi dưỡng phổi từ bên trong

Trong khoảng 3 đến 5 giờ sáng, kinh phế hoạt động mạnh mẽ nhất. Đây là lúc phổi thực hiện chức năng trao đổi khí: thanh khí được đưa vào, trọc khí được đẩy ra ngoài. Nếu con người ngủ sâu trong khoảng thời gian này, phổi được nghỉ ngơi và tái tạo, nhờ đó hô hấp thông suốt, tinh thần phấn chấn. Ngược lại, nếu thức khuya, mất ngủ, hoặc dậy sớm quá thường xuyên, phổi dễ bị suy yếu, gây mệt mỏi, thiếu sinh khí.
Y học hiện đại cũng chỉ ra rằng giấc ngủ sâu vào ban đêm giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả, làm giảm phản ứng viêm và hỗ trợ tái tạo tế bào phổi. Vì thế, ngủ đủ giấc không chỉ đơn giản là nghỉ ngơi mà còn là một phương pháp dưỡng phổi quan trọng.

Xoa bóp - kích hoạt huyệt đạo, thông phế khí

Phổi chủ bì mao và khai khiếu ra mũi, vì vậy những động tác xoa bóp vùng mũi, ngực, lưng đều có tác dụng kích hoạt phế khí. Buổi sáng, có thể dùng ngón cái xoa dọc sống mũi, lan sang hai bên cánh mũi đến huyệt Nghinh Hương, sau đó day ấn thêm vài phút cho mũi ấm lên, nhờ vậy mũi thông thoáng, giảm nghẹt mũi, viêm xoang khi trời khô. Tiếp đó, xoa từ cổ họng xuống ngực trong vài phút giúp làm ấm phế khí, đường thở nhẹ nhàng hơn. Cũng không nên bỏ qua động tác lau lưng bằng khăn dài, chà chéo đến khi nóng nhẹ, bởi vùng lưng là nơi có huyệt phế du, liên quan mật thiết tới chức năng hô hấp. Khi được kích thích đều đặn, phổi sẽ thông khí tốt hơn, giảm các cơn ho, khó thở hay hen suyễn.

Xoa bóp như vậy không chỉ tác động lên huyệt đạo theo quan điểm Đông y, mà còn có cơ sở khoa học: làm giãn mạch máu, tăng tuần hoàn, giúp dưỡng chất nuôi dưỡng niêm mạc đường hô hấp tốt hơn.

Hít thở sâu - luyện cho phổi thêm khỏe

Khí là gốc của sự sống, và phổi chính là nơi nắm giữ sự điều hòa khí. Khi luyện thở sâu và chậm, phổi được mở rộng tối đa, dung tích phổi tăng lên, trao đổi oxy và thải CO₂ hiệu quả hơn. Người tập hít thở đều đặn mỗi ngày sẽ thấy tinh thần thư thái, bớt căng thẳng, giấc ngủ sâu hơn.

Về mặt sinh lý học, thở sâu còn giúp cơ hoành hoạt động mạnh, tăng lưu lượng máu trở về tim, cải thiện tuần hoàn. Do đó, chỉ với 5 - 10 phút luyện thở hằng ngày, không chỉ phổi mà cả cơ thể đều được lợi ích.

Cười to - mở rộng phổi, lưu thông khí huyết

Mùa thu dễ khiến con người trở nên u uất, trầm lặng. Những cảm xúc này trong Đông y được gọi là “phiền ưu”, vốn là kẻ thù của phổi. Một phương pháp giải tỏa đơn giản mà hiệu quả chính là cười. Khi hít vào sâu, giữ hơi rồi bật ra tiếng cười to, lồng ngực rung động, phế quản giãn nở, khí huyết lưu thông tốt hơn. Người thường xuyên duy trì thói quen cười sẽ thấy hô hấp dễ dàng, tinh thần sảng khoái, ít mắc bệnh phổi hơn.
Nhiều nghiên cứu hiện đại cũng chứng minh rằng cười giúp phổi giãn nở, tăng trao đổi khí, đồng thời kích thích tiết endorphin - “hormone hạnh phúc” - làm giảm căng thẳng, nâng cao miễn dịch.

Xông hơi nước nóng - giữ ẩm cho đường hô hấp

Tiết trời hanh khô khiến niêm mạc mũi họng dễ mất ẩm, gây khô rát, đau họng, ho khan. Một cách rất đơn giản để khắc phục là xông hơi bằng nước nóng. Chỉ cần hít thở hơi nước trong khoảng mười phút, hai lần sáng tối, niêm mạc đường hô hấp sẽ được làm ẩm, đờm loãng ra, giảm kích ứng ho. Đây là phương pháp dân gian nhưng lại phù hợp nhất trong mùa thu, khi khô táo là nguyên nhân chính gây tổn thương phổi.

Ho chủ động - làm sạch phổi

Nhiều người nghĩ rằng ho là triệu chứng bệnh cần tránh. Nhưng trong dưỡng sinh, ho chủ động lại được coi là một cách làm sạch phổi. Vào buổi sáng, sau khi mở cửa sổ đón khí trời trong lành, chủ động ho nhẹ nhàng để đẩy bụi bẩn, dịch nhầy ra ngoài. Thói quen nhỏ này giúp đường hô hấp được thông thoáng, phổi không bị ứ trệ. Với người hút thuốc hoặc có bệnh phổi mạn, phương pháp này đặc biệt hữu ích.

Thở âm “呬 (si)” - pháp dưỡng sinh cổ truyền

Trong pháp “Lục tự quyết” nổi tiếng của dưỡng sinh, mỗi tạng phủ gắn liền với một âm thanh khi thở ra. Âm “si” dành cho phổi. Khi thở ra, phát âm “si” kéo dài, đồng thời nâng tay từ bụng lên ngực rồi mở rộng sang hai bên. Động tác này vừa giúp hơi thở trở nên dài, chậm và đều, vừa mở rộng lồng ngực, tăng dung tích phổi. Chỉ cần luyện tập sáu lần mỗi ngày, phế khí sẽ điều hòa, tinh thần thư thái, hô hấp thông suốt.

Ăn uống dưỡng phổi mùa thu

Mùa thu ứng với hành Kim, màu trắng là màu tượng trưng. Theo đó, những thực phẩm màu trắng thường có công năng bổ phế, nhuận táo, dưỡng âm. Đây cũng là gợi ý quan trọng trong chế độ ăn mùa này.
Có thể kể đến nấm tuyết (ngân nhĩ) vị ngọt tính bình, dưỡng âm nhuận phế; hạt sen vừa bổ tỳ, an thần vừa hỗ trợ hô hấp; củ súng và củ sen giúp thanh tâm, sinh tân; lê tươi nhuận phế, hóa đờm, giảm ho; củ cải trắng giúp lợi khí, tiêu đờm, giải độc; đậu trắng và khoai mỡ thì bổ khí, dưỡng âm, kiện tỳ.

Những món ăn quen thuộc như chè lê - ngân nhĩ, canh hạt sen củ sen hay cháo khoai mỡ đậu trắng không chỉ ngon miệng mà còn là bài thuốc dưỡng phổi rất hữu hiệu. Các thực phẩm này giàu chất xơ và nước, bổ sung vitamin và khoáng chất, vừa giữ ẩm cho cơ thể, vừa hỗ trợ đường hô hấp chống lại khô hanh và viêm nhiễm.

Mùa thu vốn là thời điểm phổi dễ bị tổn thương, nhưng cũng chính là giai đoạn tốt nhất để nuôi dưỡng phổi. Nếu biết kết hợp thói quen sinh hoạt khoa học như ngủ đủ giấc, xoa bóp huyệt đạo, hít thở sâu, giữ tinh thần lạc quan, cùng với các phương pháp dưỡng sinh truyền thống và chế độ ăn uống phù hợp, con người có thể phòng tránh được nhiều bệnh phổi, đặc biệt là ở người cao tuổi hoặc bệnh nhân phổi mạn tính.

Chăm sóc phổi từ mùa thu không chỉ là một phương pháp y học cổ truyền, mà còn là sự chuẩn bị thông minh để cơ thể khỏe mạnh, hô hấp thông suốt, tinh thần thoải mái, sẵn sàng bước qua mùa đông lạnh giá một cách an toàn và tràn đầy sinh lực.