Ho gà Đông y gọi là bách nhật khái, kinh khái (ho cơn), thiên háo, dịch khái, kê khái, lô từ khái. Là một loại bệnh truyền nhiễm, thường gặp vào mùa đông xuân. Bệnh kéo dài ảnh hưởng đến phế khí, phế âm và sinh ra các biến chứng. Thường phát vào khoảng cuối mùa đông, đầu mùa xuân ở những trẻ dưới 10 tuổi. Hiện nay, đa số trẻ nhỏ được chích ngừa 6 chứng bệnh lây (trong đó có ho gà) nên trên lâm sàng tương đối ít gặp.

Lâm sàng thường gặp các thể loại như giai đoạn đầu: cảm nhiễm, phế hàn. Giai đoạn ho cơn thường do đờm, phế nhiệt. Giai đoạn hồi phục: phế khí hoặc phế âm hư. Trong Đông y có nhiều cách xử trí như dùng thuốc sắc trị theo từng giai đoạn, theo từng thể của bệnh. Dưới đây là một số phương thuốc Đông y trị ho gà:

Giải trừ kinh khái thang: cường tằm, toàn yết, thuyền thoái, địa long, hạnh nhân, đởm nam tinh, thiên trúc hoàng đều 3g, thanh đại, cam thảo, hoàng cầm, địa cốt bì, qua lâu nhân, bách bộ đều 4g. Sắc uống. Tác dụng của phương là lương can, giải kính, thanh phế cổn đờm, ức khuẩn, chỉ khái.

Trong bài cương tằm, thuyền thoái, toàn yết, địa long để sơ can khứ phong, thông lạc, chỉ kinh. Can được sơ tiết thì không bị co rút, ho sẽ cầm lại; thanh đại, hoàng cầm, địa cốt bì lương can, thanh phế, tả hỏa, giải độc; thiên trúc hoàng, đởm nam tinh, qua lâu nhân thanh nhiệt, hóa đờm; bách bộ, hạnh nhân nhuận phế, ức khuẩn, chỉ khái; cam thảo hoãn cấp giải kinh, điều hòa các vị thuốc.

Tử trà nhị nhân thang: tử thảo, ải địa trà, sa sâm, tang bạch bì đều 10g, hạnh nhân, bối mẫu, đào nhân, cam thảo đều 5g. Sắc uống. Tác dụng của phương là hoạt huyết giải độc, khứ đờm chỉ khái. Trị ho gà.

Tử thảo giải độc thấu biểu, lương huyết; ải địa trà giải độc khứ đờm, lương huyết; sa sâm, cam thảo dưỡng tỳ phế; hạnh nhân, bối mẫu lợi phế; tang bạch bì, đào nhân tiêu đờm huyết.

Thuần khái thang: tỳ bà diệp (nướng mật) 15g, bạch giới tử 2,5g, khổ sâm 15g, ma hoàng 7,5g, đại hoàng 2 - 5g (tùy tuổi mà gia giảm). Sắc ba vị thuốc đầu trước với 300ml cho sôi, sau đó cho ma hoàng và đại hoàng vào sắc còn 45ml. Chia làm 3 lần, uống ấm.

Tác dụng của phương là tuyên giáng phế khí, cổn đờm, thanh nhiệt, giải kính chỉ khái.

Ma hoàng tuyên phế khu biểu, chỉ khái, bình suyễn; tỳ bà diệp thanh túc phế khí, giáng nghịch, bình suyễn. Dùng chung với ma hoàng, một vị thanh một vị túc làm cho phế khí được tuyên giáng; bạch giới tử làm tan đờm dính lại, trấn ho, giảm kính; khổ sâm thanh nhiệt giải độc.

Bách tuyền long giả thang: bách bộ 10g, tuyền phúc hoa 6g (bọc vào), địa long 5g, đại giả thạch 15g, bối mẫu, thiên môn, mạch môn đều 6g, hoàng cầm 3g, tỳ bà diệp (nướng) 1 lá. Sắc uống.

Tác dụng của phương là túc phế giải kính, hóa đờm chỉ khái, dưỡng âm thanh nhiệt. Trị ho gà.

Bách nhật khái thang 2: đình lịch tử, tô tử, lai phục tử, bạch giới tử đều 4,5g, hạnh nhân, nhị sửu, tỳ bà diệp đều 3g, phòng kỷ 3,5g, đại táo 1 trái. Sắc uống. Tác dụng của phương là: tuyên phế, giáng khí, trừ đờm thấp, lợi tỳ vị. Trị ho gà. Thường uống 6 thang là khỏi.