Loãng xương là hậu quả của sự phá vỡ cân bằng bình thường của 2 quá trình tạo xương và hủy xương, quá trình tạo xương suy giảm trong khi quá trình hủy xương tăng, thậm chí vẫn ở mức bình thường. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể do: vấn đề tăng tuổi tác, hormon sinh dục nữ giảm, hormon cận giáp, dinh dưỡng thiếu, suy giảm miễn dịch. Loãng xương có thể là nguyên nhân gây nên các biến chứng nguy hiểm khác nên cần được điều trị kịp thời.

Biểu hiện lâm sàng của loãng xương chỉ xuất hiện khi trọng lượng xương giảm trên 30%. Sự xuất hiện từ từ tự nhiên hoặc sau một chấn thương, đôi khi tình cờ chụp Xquang mà thấy. Biểu hiện lâm sàng là một hội chứng cột sống: đau và hạn chế vận động cột sống, cánh chậu, bả vai. Đau làm cho cột sống cứng đờ, co thắt các cơ cạnh sống, gõ ấn vào các gai sau đốt sống đau tăng và lan tỏa. Đau tăng khi vận động, đứng, ngồi lâu, đau giảm khi nghỉ ngơi. Tái phát từng đợt, thường sau khi vận động nhiều, chấn thương nhẹ, thay đổi thời tiết. Đôi khi có hội chứng rễ thần kinh biểu hiện bằng đau thần kinh hông to, đau thần kinh liên sườn vùng ngực bụng. Cột sống giảm dần chiều cao, biến dạng đường cong sinh lý dẫn đến gù vùng lưng hay thắt lưng, chiều cao cơ thể giảm đi rõ rệt so với khi còn trẻ tuổi. Xương dễ gãy, đôi khi chỉ một chấn thương nhẹ cũng làm gãy cổ xương đùi, gãy đầu dưới xương quay, gãy lún đốt sống.

Qua phim chụp Xquang sẽ nhận thấy hình ảnh đốt sống bị đóng khung, hình ảnh lún đốt sống. Ngoài ra còn có thể phát hiện loãng xương bằng phương pháp đo mật độ xương bằng chỉ số T score.

Vai trò của canxi

Việc điều trị loãng xương cần căn cứ tình trạng bệnh cụ thể. Tuy nhiên phải lưu ý đến các yếu tố tham gia chuyển hóa canxi và tăng cường canxi cho cơ thể. Canxi là nguyên tố hoạt động nhất trong cơ thể con người, chiếm 1,5-2% trọng lượng cơ thể, trong đó 99% tồn tại trong xương, răng, móng, chỉ có 1% tồn tại trong máu, tế bào và ngoại bào. Trong cơ thể, canxi đóng vai trò truyền dẫn thông tin, tham gia vào hầu hết các hoạt động của cơ thể và của tế bào. Nồng độ canxi trong máu nếu giảm sẽ bị chuột rút, chân tay co giật, ngược lại nếu tăng quá thì sẽ bị loạn nhịp tim... Khi cơ thể thiếu canxi, hệ thống tự điều chỉnh sẽ điều tiết để duy trì sự ổn định của nồng độ canxi máu.

Các yếu tố tham gia chuyển hóa canxi

Hormon cận giáp: làm tăng hấp thu canxi ở ruột, tăng vận chuyển canxi từ xương vào máu. Do đó làm tăng nồng độ canxi trong máu và tham gia quá trình gây loãng xương.

Hormon tuyến giáp là hormon hạ canxi máu, ức chế tiêu xương đồng thời làm tăng tạo xương, tác dụng ngược với hormon cận giáp.

Vitamin D có hai loại: loại tổng hợp (ergocalciferol - D2) và loại tự nhiên (cholecalciferol - D3). Chất calcitrol tạo ra trong quá trình chuyển hóa vitamin D là chất có hoạt tính sinh học mạnh, có tác dụng làm tăng hấp thu canxi ở ruột và tăng gắn canxi vào xương.

Hormon sinh dục: hormon sinh dục nam có tác dụng đồng hóa, tăng đồng hóa protid, giữa nitơ và các muỗi K+, Na+, phospho, Ca++... nên làm phát triển cơ xương; hormon sinh dục nữ giúp tăng hấp thu và tái hấp thu canxi.

Glucocorticoid của vỏ thượng thận có tác dụng làm tăng thải trừ canxi và phospho qua nước tiểu, giảm hấp thu Ca++ ở ruột do đối kháng với vitamin D, do đó có xu hướng làm giảm Ca++ trong cơ thể và có thể dẫn tới cường cận giáp trạng và làm xương bị thưa thêm.

Dự phòng và điều trị loãng xương

Thuốc giảm đau chỉ nên dùng khi đau nhiều, nên dùng nhóm non-steroid, không dùng corticoid. Ngoài ra còn có thể bổ sung canxi đường uống, vitamin D2 hoặc D3. Kết hợp dùng nội tiết tố sinh dục:

Loãng xương tuổi mãn kinh, typ I:cho phối hợp cả oestrogen và progesteron để tránh tai biến ung thư tử cung.

Loãng xương người già, typ II:dùng testosteron  hoặc durabulin (nandrolone phenylpropionat).

Bên cạnh đó, có thể sử dụng các thuốc làm tăng khối lượng xương: thyrocalcitonin (miacalcic, calcitar, calsyn, cibacalcin - là hoạt chất calcitonin cá hồi tổng hợp), biphosphonate; các loại cao xương, cao toàn tính động vật, các loại sữa gầy giàu canxi.

Bệnh nhân cũng cần có một chế độ ăn đảm bảo lượng canxi từ 0,8-1g/ngày, chế độ vận động hợp lý, hạn chế chất kích thích (rượu bia, thuốc lá...).

Phương pháp vật lý trị liệu để giảm đau, đặc biệt dùng hồng ngoại và tử ngoại để tăng cường hấp thu vitamin D, từ trường để chống loãng xương.

Bệnh nhân cần tăng cường vận động phù hợp với khả năng. Kết hợp uống canxi (0,5-1,5g/ngày) và vitamin D kéo dài; dùng nội tiết tố kéo dài sau tuổi mãn kinh: microfolin (ethinylestradiol), progesteron tùy theo từng thời điểm.     

BS. Mai Trung Dũng (Theo Suckhoedoisong.vn)