Trong vòng tuần hoàn bốn mùa, cơ thể con người luôn biến đổi tinh tế để thích ứng với thiên nhiên. Đông y cho rằng: “Nhân dữ thiên địa tương ứng” - nghĩa là con người và vũ trụ luôn cộng hưởng. Vì thế, khi mùa hè oi nồng khép lại, mùa thu thanh lương vừa đến, tỳ vị - cơ quan tiêu hóa trung tâm của cơ thể - cũng bước vào giai đoạn hồi phục. Đây chính là “thời điểm vàng” để bồi bổ, kiện toàn hệ tiêu hóa, tạo nền tảng cho cả mùa thu đông phía trước.

Vì sao mùa hè làm tỳ vị yếu đi?

Theo y học cổ truyền, tỳ chủ vận hóa, chịu trách nhiệm tiếp nhận và biến thủy cốc (thức ăn, đồ uống) thành khí huyết để nuôi dưỡng toàn thân. Nhưng mùa hè lại là giai đoạn tỳ vị chịu nhiều áp lực nhất:

- Thấp tà thịnh: Khí hậu oi ẩm, nhiều mồ hôi khiến tỳ bị “thấp” bao vây, mất khả năng vận hóa.

- Ăn uống thất thường: Thói quen dùng đồ lạnh, nước đá, bia rượu làm hàn thấp xâm nhập, tổn thương dương khí của tỳ.

- Tinh thần uể oải: Nóng bức kéo dài dễ sinh tâm phiền, tỳ khí vốn cần sự điều hòa lại càng suy yếu.

Hậu quả là: ăn uống kém ngon, bụng dễ đầy trướng, đại tiện lỏng, cơ bắp rệu rã, người mệt mỏi. Có người còn gặp chứng “đàm thấp” - thân thể nặng nề, da nhờn, thậm chí mập nhưng yếu sức.

Mùa hè lại là giai đoạn tỳ vị chịu nhiều áp lực nhất (Ảnh minh họa)

Đầu thu - khi tỳ vị khởi phục

Bước sang đầu thu, tiết trời bắt đầu khô ráo, tà thấp giảm, tỳ vị có điều kiện phục hồi. Nhiều người nhận thấy khẩu vị tốt hơn, ăn ngon hơn, bụng dễ chịu hơn - đó là tín hiệu cơ thể báo rằng tỳ vị đang dần “cởi trói”.

Nhưng sự phục hồi này chưa hoàn toàn ổn định. Giống như ruộng vừa thoát úng, đất chưa khô hẳn, nếu vội vàng gieo trồng nhiều sẽ lại lầy lội. Do vậy, Đông y khuyên:

- Không bổ dưỡng quá mức: Tránh dùng nhiều thịt mỡ, đồ bổ nặng vì tỳ vị chưa đủ sức hấp thu.

- Dưỡng từ từ: Lấy ăn uống thanh đạm, ấm áp, dễ tiêu làm chính.

- Chú trọng kiện tỳ: Dùng các thực phẩm - dược liệu có tác dụng điều hòa, bồi bổ nhẹ nhàng.

Làm sao biết mình có tỳ vị yếu?

Đông y dựa vào quan sát và trải nghiệm để nhận biết. Một số biểu hiện điển hình:

- Ăn uống kém, hay đầy bụng, ợ hơi, đi ngoài phân lỏng.

- Thân thể mệt mỏi, tứ chi vô lực, cơ bắp nhão, không săn chắc.

- Mập nhưng yếu, thân nhiều mỡ mềm, phù nhẹ.

- Ngủ hay chảy nước dãi, miệng khát hoặc ngược lại, khô miệng.

- Da vàng nhạt hoặc xanh xao.

- Lưỡi nhạt màu, bợ trắng, có dấu răng hai bên.

Đó đều là những dấu hiệu báo rằng tỳ khí bất túc, vận hóa suy kém.

Dưỡng tỳ vị qua ăn uống - nguyên tắc của Đông y

Người xưa thường nói: “Tỳ vị là gốc hậu thiên”, tức mọi khí huyết sau khi sinh ra đều nhờ tỳ vị mà hóa thành. Vì vậy, cách bồi bổ tốt nhất là thông qua thực phẩm - dược liệu.

Một vị thuốc - thực phẩm tiêu biểu chính là Hoài sơn (củ mài):

- Trong Đông y: Hoài sơn vị ngọt, tính bình, quy vào tỳ, phế, thận. Giúp kiện tỳ, bổ khí, ích thận, dưỡng phế. Vì tính ôn hòa nên có thể dùng lâu dài, không gây hại.

- Trong hiện đại: Hoài sơn chứa nhiều mucin protein giúp bảo vệ mạch máu, ngăn xơ vữa, hạ đường huyết, tăng cường miễn dịch. Người tiểu đường có thể yên tâm sử dụng.

Đặc biệt, hoài sơn lô thổ (trồng ở đất phù sa Hoài Khánh, Hà Nam - Trung Quốc) được coi là loại thượng phẩm, củ dẻo, nhiều tinh chất. Ngày nay, nhiều gia đình vẫn dùng hoài sơn nấu cháo, canh, hầm cùng gạo nếp, ý dĩ… để làm món ăn dưỡng tỳ trong đầu thu.

Tỳ vị - đại tràng: mối liên hệ không thể tách rời

Trong hệ thống Đông y, tỳ vị - đại tràng có quan hệ chặt chẽ. Khi tỳ vận hóa kém, thủy thấp không hóa được, đại tràng sẽ bị ảnh hưởng, sinh ra các triệu chứng:

- Đau bụng, đầy hơi, rối loạn đại tiện.

- Tiêu chảy, kiết lỵ, phân sống.

- Viêm nhiễm kéo dài ở đại tràng.

Do đó, muốn dưỡng tỳ vị trọn vẹn thì cũng cần chú ý điều hòa đại tràng.

Ứng dụng hiện đại - Đại tràng hoàn P/H

Kế thừa lý luận cổ truyền, các nhà bào chế đã phối hợp nhiều vị thuốc thành Đại tràng hoàn P/H - một công thức hỗ trợ tỳ vị và đại tràng một cách toàn diện.

Thành phần nổi bật:

- Bạch truật, hoài sơn, bạch linh → kiện tỳ, táo thấp, giúp tiêu hóa tốt.

- Mộc hương, trần bì, sa nhân → lý khí, giảm đầy bụng, đau quặn.

- Hoàng liên, hoàng đằng → thanh thấp nhiệt, chống viêm, cầm tiêu chảy.

- Bạch thược, cam thảo, đảng sâm → bổ khí huyết, điều hòa, giảm co thắt ruột.

Chỉ định:

Giúp giảm đau bụng, đầy hơi, khó tiêu.

Điều trị viêm đại tràng cấp và mạn tính.

Sản phẩm này là sự kế thừa của các bài thuốc cổ điển (như Tứ quân tử thang, Hương sa lục quân tử thang), nhưng được bào chế tiện dụng, phù hợp với cuộc sống hiện đại.

Lời khuyên dưỡng sinh đầu thu

1. Ăn uống thanh đạm, dễ tiêu, tránh lạnh sống.

2. Ưu tiên cháo, canh có hoài sơn, ý dĩ, bí đỏ, hạt sen.

3. Ngủ nghỉ điều độ, giữ tinh thần khoan hòa, tránh lao lực quá mức.

4. Với người có tỳ vị yếu, rối loạn đại tràng kéo dài, có thể tham khảo thêm các chế phẩm Đông y như Đại tràng hoàn P/H để hỗ trợ.

Đầu thu không chỉ là khoảnh khắc thiên nhiên chuyển mùa, mà còn là cơ hội để cơ thể “chỉnh đốn hậu thiên” - nuôi dưỡng tỳ vị, điều hòa đại tràng, bồi bổ khí huyết. Nếu biết nắm bắt thời điểm này, chọn đúng phương pháp dưỡng sinh, cơ thể sẽ tích lũy được nền tảng khỏe mạnh để đi qua mùa thu đông trọn vẹn, an lành.