Lão hóa là quy luật tự nhiên của con người, chính nó tạo điều kiện cho bệnh tật phát sinh và phát triển, từng bước ảnh hưởng đến mọi hoạt động của từng cơ quan, bộ máy, hệ thống trong cơ thể, đặc biệt là hệ thần kinh. Phổ biến nhất là rối loạn trí nhớ với tỷ lệ hơn 50% ở người trên 50 tuổi và 75% ở người trên 70 tuổi.

So với khi 20 tuổi, ở tuổi 90, trọng lượng của não giảm 10 - 20% làm cho não bị teo dần, rõ nhất tại các vùng trán, đỉnh và thái dương. Khối lượng não bị giảm đi phản ánh số lượng tế bào thần kinh ngày càng ít đi, cũng như mỗi tế bào thần kinh cũng có thể bị teo đi. Đặc biệt, số lượng tế bào thần kinh có thể giảm tới 50% ở vỏ não.

Theo mức độ già đi của cơ thể, các quá trình teo và loạn dưỡng trong các tế bào thần kinh ngày càng gia tăng. Nhiễm virut, nhiễm độc, thiếu máu mạn tính, thiếu dinh dưỡng, suy giảm sự chống oxy hóa, di truyền, môi trường… cũng là những yếu tố ảnh hưởng tới quá trình chuyển hóa của cơ thể nói chung, hệ thần kinh nói riêng. Hơn nữa, trong sự thoái hóa của tế bào thần kinh có hiện tượng thoái biến các khớp thần kinh, nơi giữ vai trò quan trọng đối  với các chất truyền dẫn thần kinh. Phần lớn tiền thân của các chất truyền dẫn thần kinh là các acid amin có nguồn gốc từ thức ăn cung cấp cho cơ thể. Quá trình tổng hợp các chất truyền dẫn thần kinh còn có thể bị ảnh hưởng do giảm tiêu thụ oxy và đường glucoza cũng như do giảm cung lượng máu não. Có sự mất cân bằng gia tăng trong việc tổng hợp các chất truyền dẫn thần kinh ở người cao tuổi, vì vậy, tùy theo khu trú ở não, có thể ảnh hưởng tới các chức năng thần kinh về mặt vận động, cảm xúc, trí nhớ…

Biểu hiện suy giảm chức năng thần kinh do lão hóa

Người ta nhận thấy ở NCT thường hay gặp một số biểu hiện như giảm chú ý, kém tập trung, thiếu hoạt bát nhanh nhẹn, khó nhớ, hay quên, giảm khả năng và hiệu suất lao động… Đó là những hậu quả của quá trình lão hóa não và có thể do suy giảm hoạt tính của các chất truyền dẫn thần kinh. Các biến đổi đó không nhất thiết liên quan đến một bệnh thần kinh và phải được coi là do sinh lý của lão hóa. Cần phải phân biệt các biểu hiện bệnh lý với các biến đổi sinh lý trước các trường hợp suy giảm nhận thức ở người cao tuổi.

Suy giảm các giác quan:

Khoảng 75% người trên 80 tuổi giảm khứu giác sinh lý không phải do tổn thương các nhánh thần kinh chi phối vùng niêm mạc mũi. Riêng trường hợp bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer hoặc bệnh Parkinson có thể thoái hóa tiến triển ở các tế bào hành khứu.

Thị giác thường bị giảm vì đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng hoặc bệnh glocom. 6% người dưới 65 tuổi bị thoái hóa điểm vàng và trên 80 tuổi, tỷ lệ đó là 46%. Mặt khác, thị lực có khi bị giảm vì động tác liếc dọc và liếc ngang bị hạn chế.

Vị giác nói chung và khả năng phân biệt các vị cũng thường giảm đi khi tuổi đời tăng cao. Tuy nhiên, có khi rối loạn vị giác là biến chứng của suy thận hoặc do thiếu vitamin (acid folic, vitamin B12) hoặc có thể do tác dụng thứ phát của một vài loại thuốc (ví dụ nifedipin…).

Thính lực giảm sút, đặc biệt sau 65 tuổi, cứ 4 người có 1 người nghe kém. Ngoài ra, cũng cần chú ý đến tình trạng bệnh tật hoặc do sử dụng thuốc (streptomycin, gentamycin…).

Hệ thực vật: 5 - 34% trường hợp có thể bị rối loạn tiểu tiện (tiểu khó, tiểu rắt, tiểu không hết bãi, tiểu tiện không tự chủ…). Rối loạn này có thể xảy ra nhất thời và tùy theo nguyên nhân, khoảng 30 - 40% có thể khỏi trong vòng từ vài tháng đến 1 năm. Cần loại trừ các trường hợp bệnh lý như phì đại tuyến tiền liệt, viêm đường tiết niệu, bệnh vùng xương chậu. Khoảng 25% người cao tuổi bị rối loạn đại tiện có khi kết hợp với rối loạn tiểu tiện. Phần lớn ở NCT không thấy do nguyên nhân thần kinh, tuy nhiên, khi có rối loạn đại tiểu tiện, cần kiểm tra hố chậu, trực tràng và khám thần kinh có hệ thống.

Chu trình thức - ngủ: Nhiều NCT thường phàn nàn ít ngủ, thường hay tỉnh dậy khá sớm và giấc ngủ ban đêm hay bị gián đoạn với nhiều lần tỉnh giấc ngắn có hoặc không kèm theo cảm giác muốn đi tiểu. Có rất nhiều nguyên nhân gây mất ngủ như: yếu tố môi trường, yếu tố tâm lý, bệnh tâm thần, nguyên nhân cơ thể (bệnh nội khoa), bệnh gây đau đớn, bệnh nguy kịch, nguyên nhân dược lý, rối loạn chất lượng giấc ngủ.

Chức năng trí tuệ: Các chức năng trí tuệ có thể bị nhiễu loạn, nhất là trí nhớ với nhiều biểu hiện khác nhau. Một số trường hợp rối loạn trí nhớ được người thân phát hiện nhưng rồi dễ bị bỏ qua với quan niệm không đúng gán cho tuổi già bình thường, không phải bệnh. Đáng chú ý là trí nhớ nói riêng, trí tuệ nói chung có liên quan mật thiết đến trình độ học vấn và điều kiện hoạt động gắn với tư duy của từng cá nhân.

Ðể chậm suy giảm, làm thế nào?

Khoảng 3/4 số người cao tuổi có ít nhất một bệnh mạn tính và ở người 80 tuổi có thể mắc bệnh đồng diễn. Do đó, chăm sóc hệ thần kinh cho NCT không thể chỉ chú trọng riêng tới não mà còn phải quan tâm tới toàn bộ cơ thể. Mặt khác, không thể áp dụng một công thức nhất định nào cho mọi đối tượng NCT. Dưới đây là một số nguyên tắc chung:

Cần giải quyết các yếu tố nguy cơ đối với bệnh lý mạch máu não và điều trị các bệnh nội khoa đã được chẩn đoán. Chú ý tới chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt, lao động, học tập, giải trí một cách đúng mức; kết hợp tập luyện với nghỉ ngơi, thư giãn; ngủ đều đặn 8 giờ mỗi đêm. Sử dụng thuốc men an toàn hợp lý. Kết hợp y học cổ truyền với y học hiện đại. Bảo đảm một môi trường gia đình ấm cúng, hòa hợp, yên vui để tạo điều kiện tâm lý thuận lợi nhất cho NCT.