Dưỡng huyết bổ huyết hơn cả Nhân Sâm

Về mặt Y học cổ truyền (YHCT), để bổ huyết cho phụ nữ, không thể không nhắc tới bài thuốc Tứ vật thang, trong đó có sử dụng Đương quy. Phương thuốc này xuất phát từ "Hòa Tễ Cục Phương", có tác dụng điều hòa vinh vệ, dưỡng khí huyết, dùng để chữa các chứng xung nhâm hư tổn, kinh nguyệt không đều, đau bụng dưới, băng lậu, huyết ứ, bụng có hòn cục cứng, hiếm muộn. Các vị thuốc trong phương gồm Đương quy, Xuyên khung, Bạch thược và Thục địa. Trong đó, Đương quy bổ huyết kiêm hoạt huyết, thục địa chủ yếu bổ huyết, Xuyên khung vào huyết phần lý khí huyết, Bạch thược liễm âm dưỡng huyết, từ đó bổ huyết mà không ứ huyết, hành huyết mà không phá huyết, bổ trong có tán, tán trong có thu, trở thành phương thuốc quan trọng trong điều trị các chứng huyết.

Vị thuốc Đương Quy - “nhân sâm” dành cho phụ nữ 

Người xưa đặt tên cho Đương quy cũng vì xem xét đến khả năng chữa các bệnh phụ khoa, làm cho khí huyết điều hòa mà đặt tên. Trong các bệnh phụ khoa, Đương quy được sử dụng rất rộng rãi, chỉ riêng các loại thuốc thành phẩm mang tên "Đương quy dưỡng huyết" đã có cao, hoàn, tán, siro, dung dịch uống, dùng để chữa các chứng mệt mỏi do huyết hư, chóng mặt, hoa mắt, da mặt nhợt nhạt. Đương quy vừa bổ huyết, vừa hoạt huyết, giỏi điều kinh, đặc biệt được coi trọng trong phụ khoa, bất kể là kinh nguyệt không đều, huyết hư kinh bế, các chứng thai sản, đều là thuốc thường dùng, vì vậy còn được gọi là "Nhân sâm phụ khoa".

Phương thuốc phụ khoa Sinh hóa thang, xuất phát từ "Phó Thanh Chủ Nữ Khoa", dùng Đương quy làm chủ dược, liều lượng lên đến 24g, lấy tác dụng bổ huyết hoạt huyết, khử ứ sinh tân; phối hợp với Xuyên khung hành khí huyết, Đào nhân hoạt huyết khử ứ, Bào khương ôn lý tán hàn, Cam thảo điều hòa các vị thuốc; cùng nhau phát huy tác dụng hoạt huyết hóa ứ, ôn lý chỉ thống, có thể dùng để chữa các chứng huyết ứ sau sinh, sản dịch không ra, huyết khối kết tụ, đau lạnh bụng dưới. Đối với phụ nữ sau sinh, uống Sinh hóa thang dưỡng huyết hoạt huyết, giúp bổ huyết sau sinh, khử sản dịch. Theo kinh nghiệm lâm sàng, Sinh hóa thang ngoài điều trị sau sinh, còn giúp khử tàn dư nhau thai sau sảy thai, chữa u xơ tử cung, thai ngoài tử cung. Ngoài ra còn có Đương quy tán trong "Nho Môn Sự Thân" chữa băng huyết, Đương quy hoàn trong "Thánh Tế Tổng Lục" chữa kinh nguyệt không thông ở thiếu nữ, An thai ẩm trong "Thánh Tế Tổng Lục" chữa thai động không yên, đau lưng bụng khi mang thai, Đương quy thược dược tán trong "Kim Quỹ Yếu Lược" chữa đau bụng khi mang thai, Đương quy khổ sâm hoàn trong "Kim Quỹ Yếu Lược" chữa khó tiểu khi mang thai.

Dùng trong món ăn bổ dưỡng đến nỗi Hoàng đế và hoàng hậu đều thích ăn

Canh Đương Quy Gừng tươi nấu thịt dê. Đây là một phương thuốc cổ nổi tiếng, xuất phát từ "Kim Quỹ Yếu Lược", chủ trị đau bụng sau sinh, và chữa các chứng hư lao, bụng lạnh. Trong thời Minh và Thanh, món canh Đương quy Gừng tươi nấu thịt dê rất được ưa chuộng trong cung đình, và rất quý hiếm, cần có sự đề nghị của ngự y mới được ăn. Hoàng hậu của vua Gia Khánh, do tình chí không thông, gây ra Can khí uất hóa hỏa, hao tổn âm dịch, khí huyết không đủ, ngự y dựa theo bệnh tình của bà, liên tục đề nghị vua Gia Khánh cho "Hoàng hậu ăn Đương quy sinh khương nấu thịt dê nạc".

Nguyên liệu của món ăn này rất đơn giản, gồm 30 g Đương quy sao, 60 g Gừng tươi, 500 g thịt dê, thêm một ít đường cát. Cách làm cũng không phức tạp, thịt dê chần qua nước sôi rồi cắt thành miếng nhỏ, cùng với Gừng tươi và Đương quy cho vào nồi đất hầm, khi thịt dê chín mềm thì thêm đường vào. Thịt dê có tác dụng ôn trung bổ hư, Gừng tươi tán hàn khai vị, Đương quy dưỡng huyết bổ hư, đường ôn trung điều vị, các nguyên liệu kết hợp lại, có tác dụng bổ dưỡng mạnh, giúp ấm cơ thể trong mùa đông, điều trị hư lao, điều trị hư lạnh sau sinh.

Ngoài ra, còn một số món ăn bổ dưỡng liên quan đến Đương quy, như Nhân sâm Đương quy hầm tim heo, Thận heo nhân sâm Đương quy hoàn, thịt bò xào Đương quy, thịt dê nướng Đương quy, canh thịt dê Đương quy, gà hấp Đương quy Hoàng kỳ, thận heo hầm Nhân sâm Đương quy, thịt chó hầm Nhân sâm Đương quy, canh lươn Nhân sâm Đương quy.

Rượu thuốc trừ phong thông lạc, bổ khí huyết

Hiện nay nhu cầu của bệnh nhân ngày càng đa dạng, ngoài việc dùng thuốc Đông y để nấu ăn, còn có nhiều người cần thuốc Đông y để ngâm rượu, bất kể là dưỡng huyết bổ hư, hoạt huyết trừ phong thấp, hay chống lão hóa kéo dài tuổi thọ, Đương quy hầu như đều được sử dụng.

Tại sao Đương quy thường được dùng trong các món ăn và rượu thuốc? "Bản Thảo Hội Biên" ghi chép: "Đương quy trị đau đầu, nấu với rượu uống, lấy tính thanh phù mà lên; trị đau tim, hòa với rượu uống, lấy tính trọc mà nửa chìm nửa nổi; trị tiểu ra máu, dùng rượu sắc uống, lấy tính chìm mà xuống tận đáy." Nói về việc Đương quy phối hợp với rượu sau khi uống sẽ phát huy hiệu quả đặc biệt. Trong "Chủ Trị Bí Quyết" cũng có nhận định liên quan: "Trị trên, trị ngoài, cần ngâm với rượu, có thể làm tan uất kết, mọi bệnh về huyết đều cần dùng; đau mắt không chịu nổi, dùng Hoàng liên, Đương quy ngâm rượu uống."

Ở vùng Giang Tô và Chiết Giang, có một loại rượu thuốc gọi là "Tam Lượng Bán Dược Tửu", rất được người dân ưa chuộng. Rượu thuốc này gồm 4 vị thuốc Đông y, trong đó Đương quy, Hoàng kỳ sao và Ngưu tất mỗi vị một lượng, Phòng phong nửa lượng, có công dụng ích khí hoạt huyết, trừ phong thông lạc, thích hợp để trị khí huyết bất hòa, đau tứ chi, cảm nhiễm phong thấp, co rút gân mạch. "Vạn Bệnh Hồi Xuân" giới thiệu Bát trân tửu, cũng lấy Đương quy làm chủ dược, có công dụng bổ khí huyết, ích Tỳ Vị, làm đẹp da, thích hợp để trị các chứng do khí huyết suy giảm gây ra như da vàng gầy yếu, tim đập nhanh, tinh thần uể oải, chán ăn, hơi thở ngắn, mệt mỏi, chóng mặt.

Trong cung đình cũng thích ngâm rượu thuốc, loại rượu nổi tiếng Quốc công tửu cũng lấy Đương quy làm chủ dược, đồng thời dùng Khương hoạt, Ngưu tất, Phòng phong, Độc hoạt, Đan bì, Hoắc hương, Tân lang, Mạch môn, Trần bì, Ngũ gia bì, Hậu phác, Hồng hoa, Thiên nam tinh, Kỷ tử, Bạch chỉ, Bạch thược, Tử thảo, Bổ cốt chỉ, Thanh bì, Bạch truật, Xuyên khung, Mộc qua, Chi tử, Thương truật, Chỉ xác, Ô dược, Phật thủ, Ngọc trúc, thêm rượu trắng, mật ong, đường phèn, hương vị đậm đà thơm ngon, có tác dụng nhất định trong việc trị kinh lạc bất hòa, phong hàn thấp tý gây ra tê tay chân, bán thân bất toại, méo miệng, đau lưng chân, chân yếu, đi lại khó khăn.