Vào những ngày hè oi ả, khi cơ thể dễ bị kích thích bởi nhiệt độc, sinh ra các biểu hiện như mụn nhọt, nhiệt miệng, sốt cao, viêm họng… thì trong kho tàng y học cổ truyền, có một loài hoa mỏng manh mà mạnh mẽ, từ lâu đã trở thành biểu tượng của sự thanh lọc, giải độc và làm mát huyết dịch - đó chính là Hoa Kim Ngân (金银花).

Kim ngân hoa quy kinh Phế, Tâm, Vị – tức đi vào các tạng phủ có liên quan đến biểu hiện sốt, viêm, nhiễm độc.

Đặc điểm và công dụng của Kim Ngân Hoa

Nguồn gốc học danh: Kim Ngân Hoa là hoa của cây Kim Ngân (忍冬), thuộc họ Cam (Caprifoliaceae), chi Kim Ngân (Lonicera). Khi hoa mới nở có màu trắng ngà như bạc (ngân), sau dần chuyển sang vàng óng như vàng (kim), do đó được gọi là hoa vàng bạc – Kim Ngân Hoa.

Tính vị – Quy kinh (theo y học cổ truyền):

- Vị ngọt, tính hàn, không độc.

- Quy kinh Phế, Tâm, Vị – tức đi vào các tạng phủ có liên quan đến biểu hiện sốt, viêm, nhiễm độc.

Chủ trị – Công năng:

Thanh nhiệt giải độc – Sơ phong tán nhiệt – Lương huyết chỉ lỵ

Kim Ngân Hoa có khả năng:

- Thanh nhiệt giải độc toàn thân, đặc biệt giải độc nhiệt trong máu, phù hợp cho các chứng nhiệt độc bức huyết sinh ban, sinh nhọt;

- Sơ phong tán nhiệt, giải biểu cho các chứng cảm mạo phong nhiệt, sốt, viêm họng, sưng đau yết hầu;

- Chữa các bệnh nhiệt độc tích tụ sinh ra nhọt độc, đinh sang, ban chẩn, đán độc, tiêu chảy có mủ, máu;

- Kháng khuẩn, kháng virus: nghiên cứu hiện đại cho thấy Kim Ngân Hoa có khả năng ức chế tụ cầu khuẩn, liên cầu khuẩn, trực khuẩn lỵ, trực khuẩn tả và nhiều chủng virus cúm, Coxsackie.

Ứng dụng lâm sàng và cách dùng

Trong điều trị, Kim Ngân Hoa được sử dụng đơn độc hoặc phối hợp trong các bài thuốc cổ phương nổi tiếng như:

- Ngân Kiều Tán (银翘散): điều trị cảm phong nhiệt, sốt, ho, viêm họng;

- Các bài thuốc tiêu độc thanh nhiệt chữa mụn nhọt, đinh độc, ban chẩn.

Cách dùng thường thấy:

- Trà dược: 2–3g hoa khô hãm 3 phút với nước nóng ~90°C, dùng uống mát trong ngày;

- Thuốc sắc: 6–15g/ngày, sắc chung với các vị thanh nhiệt khác;

- Cháo Kim Ngân Hoa: dùng cho người sốt cao, mệt mỏi, biếng ăn do nhiệt độc;

- Dùng ngoài da: nước sắc Kim Ngân rửa vùng mẩn ngứa, nhọt độc, viêm nhiễm ngoài da.

Dược liệu liên quan: Dây Kim Ngân (忍冬藤)

Ngoài hoa, dây Kim Ngân cũng là vị thuốc quý có công năng tương tự, nhưng thiên về thông kinh lạc, hành khí trừ thấp nhiệt. Thường dùng trong các bệnh:

- Viêm khớp dạng thấp, phong thấp nhiệt tý;

- Chàm, viêm da cơ địa, mẩn ngứa, nổi mề đay.

So với hoa, dây Kim Ngân giải độc sâu hơn, nhưng thanh nhiệt không mạnh bằng.

Kim Ngân Hoa trong sản phẩm Thanh Huyết Tiêu Độc P/H – Sự kết hợp cổ truyền và hiện đại

Với sự phối ngũ tinh tế từ các vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm mạnh, Thanh huyết tiêu độc P/H là sản phẩm điển hình kế thừa tư tưởng chữa bệnh nhiệt độc trong y học cổ truyền, đặc biệt có chứa Kim Ngân Hoa với vai trò chủ dược.

Thành phần toàn diện gồm:

Chế phẩm dạng cao lỏng, tiện sử dụng và hấp thu nhanh, giúp người bệnh nhanh chóng đạt được hiệu quả giải nhiệt, tiêu độc, làm mát huyết dịch và giảm triệu chứng viêm nhiễm nội – ngoại khoa.

Chỉ định lâm sàng:

- Mụn nhọt, chốc lở, viêm da do nhiệt;

- Nhiệt độc sinh ban, sốt phát ban;

- Viêm họng, viêm amidan, viêm mũi xoang cấp;

- Hỗ trợ điều trị mề đay, dị ứng, tiểu buốt do thấp nhiệt.

Kim Ngân Hoa không chỉ là một dược liệu truyền thống quen thuộc trong các bài thuốc giải độc, thanh nhiệt, mà còn là vị chủ dược hiện diện trong nhiều chế phẩm cổ truyền hiện đại, tiêu biểu là Thanh huyết tiêu độc P/H. Trong điều kiện thời tiết nhiệt đới nóng ẩm như Việt Nam, sự ứng dụng của Kim Ngân Hoa trong các sản phẩm y học cổ truyền hiện đại là giải pháp hiệu quả, an toàn và phù hợp với triết lý điều trị toàn diện của Đông y.

BS Phạm Thu Hằng