Mùa hè oi nồng, cơ thể khát khô, da dẻ mệt mỏi, cổ họng khàn khát - lúc ấy, một miếng khế chua thanh như đánh thức sinh lực toàn thân.

Nhưng cũng chính loài quả “hiền lành” ấy lại có thể trở thành độc dược, đặc biệt với người mắc bệnh thận.

1. Khế - Loài quả mang hình ngôi sao, thanh mát trời ban

Khế - thường mọc ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới - là loài quả quen thuộc với người dân Việt Nam. Có vị chua thanh, tính mát, khế không chỉ được dùng trong ẩm thực mà còn là một loại dược liệu dân gian với nhiều tác dụng y học.

Tính chất dược lý theo Đông y:

- Tính vị: Chua, ngọt, mát

- Quy kinh: Phế - Vị

- Tác dụng chính:

+ Sinh tân chỉ khát (sinh tân dịch, giảm khô miệng, khát nước)

+ Thanh nhiệt lợi yết (giảm nóng trong, giảm đau rát họng)

+ Tiêu thực hóa trệ (giảm đầy bụng, khó tiêu)

+ Giải độc tiêu viêm (hỗ trợ viêm họng, nhiệt miệng)

Đây là lý do mà khế thường xuất hiện trong những bài thuốc dân gian cho người bị cảm nóng, đau họng, hoặc nóng trong sinh nhiệt miệng.

2. Vì sao khế đặc biệt tốt trong mùa hè?

Mùa hè, cơ thể dễ bị mất nước và điện giải do đổ mồ hôi nhiều. Nhiều người dù đã uống nhiều nước vẫn thấy không đã khát, miệng vẫn khô, cơ thể vẫn mệt. Đó là vì khi mất nước, ta không chỉ mất H₂O mà còn mất cả tân dịch, gồm các ion khoáng (natri, kali, magie...), đường, axit amin...

2.1 Khế giúp phục hồi tân dịch nhờ:

- Hơn 90% là nước → giúp bù nước nhanh chóng

- Hàm lượng kali, magie cao → bù điện giải

- Glucose và fructose tự nhiên → phục hồi năng lượng nhanh

- Axit hữu cơ tự nhiên (axit citric, malic...) → hỗ trợ tiêu hóa, cân bằng pH dịch vị

- Vitamin C và B nhóm → tăng đề kháng, giảm mệt mỏi

Từ góc nhìn Đông y, mất tân dịch tương đương với “âm dịch suy tổn” - khế chính là loại quả giúp phục hồi âm, sinh tân, thanh nhiệt, làm mát từ trong ra ngoài.

2.2  Khế hỗ trợ tiêu hóa, giảm nhiệt độc và làm đẹp từ bên trong

Ngoài tác dụng giải nhiệt và sinh tân, khế còn có những giá trị đáng kể khác:

- Giảm triệu chứng tiêu hóa do nhiệt: Người thường bị nhiệt miệng, hơi thở hôi, phân táo, tiểu vàng, đầy bụng khó tiêu là biểu hiện của nhiệt tích trong vị - phế.

Khế giúp:

+ Thanh vị hỏa → giảm hôi miệng, miệng khô, ăn uống kém

+ Hỗ trợ tiêu hóa nhẹ nhàng hơn

+ Làm sạch khoang miệng nhờ tính chua sát khuẩn

- Làm dịu đau họng, khản tiếng

Trong dân gian, khế được dùng như một bài thuốc nhỏ:

+ Khế chua thái lát mỏng, rắc muối → ăn sống

+ Ép nước khế + chút muối biển → súc miệng trị khan tiếng, đau họng

2.3 Tác dụng làm đẹp, chống oxy hóa

Các nghiên cứu hiện đại cho thấy khế chứa nhiều chất chống oxy hóa mạnh như:

- Polyphenol, flavonoid, acid gallic

→ Giúp làm chậm quá trình lão hóa, giảm sạm da, đốm nâu, và bảo vệ tế bào da khỏi tác hại môi trường.

Một số nghiên cứu còn cho thấy chiết xuất từ khế có thể ức chế enzyme sản sinh melanin - nguyên nhân gây nám - từ đó giúp làm sáng da tự nhiên.

2.4  Hỗ trợ tim mạch, mỡ máu và huyết áp

Khế không chỉ thanh mát mà còn hỗ trợ chuyển hóa chất béo và điều hòa huyết áp nhờ:

● Chất xơ hòa tan → giảm hấp thu cholesterol tại ruột

● Kali → hỗ trợ giãn mạch, giảm huyết áp

● Vitamin B nhóm → cải thiện tuần hoàn và trao đổi chất

Đây là lý do khế thường được khuyến nghị dùng vừa phải trong chế độ ăn của người có nguy cơ xơ vữa mạch, mỡ máu cao hoặc cao huyết áp nhẹ (với điều kiện không có bệnh thận).

3. Nguy cơ nghiêm trọng: Người bệnh thận không được ăn khế

Đây là phần quan trọng nhất cần nhấn mạnh.

Vì sao khế lại nguy hiểm với người bệnh thận?

Trong khế có một hợp chất gọi là caramboxin - một chất có độc tính với hệ thần kinh. Ở người khỏe mạnh, thận sẽ đào thải được. Nhưng ở người suy thận - khả năng đào thải chất độc gần như không còn → chất này tích tụ và gây ngộ độc thần kinh cấp.

* Triệu chứng ngộ độc do ăn khế ở người bệnh thận:

- Nấc cụt kéo dài không dứt

- Nôn ói liên tục

- Mất ngủ, lú lẫn, ảo giác

- Co giật

- Trường hợp nặng có thể hôn mê, tử vong nếu không lọc máu kịp thời

Thậm chí chỉ một miếng khế nhỏ cũng có thể gây nguy hiểm cho người suy thận độ 3 - 5.

4. Những ai nên hạn chế hoặc tránh khế