Theo y học cổ truyền, tim thuộc hành Hỏa, mùa hè cũng thuộc hành Hỏa, nên tim rất hòa hợp với khí mùa hè. Vào mùa hè, dương khí của tim mạnh nhất, chức năng hoạt động cũng ở trạng thái tốt nhất. Sau khi bước vào mùa hè, các hoạt động sinh lý của tim được thúc đẩy thuận lợi. Vì vậy, trong suốt mùa hè, việc dưỡng sinh cần đặc biệt chú trọng bảo vệ tim, tập trung chăm sóc sức khỏe của cơ quan này.

Tim là tạng dương, chủ quản huyết mạch và lưu giữ thần khí. Dương khí của tim giúp thúc đẩy tuần hoàn máu, tưới khắp toàn thân, mang lại dưỡng chất và độ ẩm cần thiết, duy trì sự sống cho cơ thể.

Tim còn chi phối tinh thần, ý thức và hoạt động tư duy, là nơi phát sinh và điều khiển cảm xúc cũng như tinh thần của con người. Dương khí của tim có tác dụng làm ấm, vì vậy tim thuộc hành Hỏa. Dương khí tim không chỉ duy trì chức năng sinh lý của chính nó mà còn có tác dụng làm ấm và nuôi dưỡng toàn thân. Tim làm ấm tỳ vị, hỗ trợ vận hóa thức ăn; lửa tim giúp phổi phát tán khí; lửa tim hạ ấm thận dương, thúc đẩy chức năng khí hóa của thận. Do đó, quá trình chuyển hóa dịch thể trong cơ thể và điều tiết mồ hôi đều gắn bó mật thiết với vai trò quan trọng của dương khí tim.

Chính vì vậy, mùa hè cần tập trung dưỡng tâm, điều hòa tinh thần. Vào đầu hè, người cao tuổi thường dễ bị khí huyết trì trệ, huyết mạch tắc nghẽn, nên càng cần dưỡng tâm thông mạch để phòng ngừa các bệnh về tim mạch.

Cũng cần đề phòng các bệnh do cảm ngoại gây ra. Khi mắc bệnh, không nên tùy tiện dùng thuốc làm ra mồ hôi nhiều, tránh tình trạng ra mồ hôi quá nhiều làm tổn thương tim, bởi mồ hôi chính là dịch của tim.

Sau khi vào mùa hè, trong sinh hoạt hàng ngày, cần giữ cho tinh thần luôn vui vẻ, hoạt bát, yêu thích vẻ đẹp của thiên nhiên, giống như cây cỏ đang chuẩn bị bung nở, để dương khí trong cơ thể được thông suốt và phát tiết tự nhiên. Tuy nhiên, cũng cần tránh vui mừng quá mức gây tổn thương tim.

Dưới đây là hai vị thuốc Đông y thường dùng để dưỡng tâm được Giáo sư Bành Khang, chuyên gia y học cổ truyền nổi tiếng tỉnh Quảng Đông, Bệnh viện Kết hợp Đông Tây y Đại học Nam Phương, Trung Quốc giới thiệu: 

1. Long nhãn nhục (phần cùi nhãn) 

Long nhãn nhục, còn gọi là cùi nhãn, có vị ngọt, tính ôn, chất mềm mại, đi vào kinh tâm và tỳ. Vị thuốc này có tác dụng bổ ích tâm tỳ, dưỡng huyết và an thần. Nó không gây béo ngậy hay đầy trướng, là một vị thuốc vừa có thể dùng làm thuốc, vừa có thể làm thực phẩm với tính chất ôn hòa. Long nhãn nhục thích hợp dùng cho những người bị tâm tỳ hư tổn, khí huyết không đủ gây mất ngủ, hay quên, hồi hộp, trống ngực...

Long nhãn có tác dụng bổ ích tâm tỳ, dưỡng huyết và an thần.

Cách dùng: sắc uống với liều 10-15g, có thể dùng liều cao từ 30-60g. Ngoài ra, long nhãn còn có thể được nấu thành cao, ngâm rượu hoặc làm viên thuốc, bột.

Lưu ý: những người bị thấp trệ đầy bụng hoặc có đàm thấp khí trệ không nên dùng.

Một số món ăn bài thuốc từ long nhãn:

Cháo long nhãn

Nguyên liệu: long nhãn 30g, táo đỏ 15g, gạo tẻ 150g.

Cách làm: Cho tất cả nguyên liệu vào nồi, thêm lượng nước vừa đủ, nấu thành cháo, thêm đường trắng cho vừa ăn.

Cao long nhãn

Nguyên liệu: long nhãn 100g, táo đỏ 30g, câu kỷ tử 30g, đường phèn 30g.

Cách làm: Rửa sạch long nhãn và câu kỷ tử, để ráo nước; táo đỏ rửa sạch, bỏ hạt, cho vào nồi cùng nước, đun sôi, mỗi lần đun sôi 30 phút, lọc lấy nước sắc, làm 3 lần, gộp nước sắc lại, đun nhỏ lửa cô đặc đến khi sánh đặc, hòa đường phèn vào, tiếp tục đun đến khi nhỏ giọt thành hạt, để nguội, cho vào lọ bảo quản. Mỗi lần dùng 1-2 muỗng, ngày 2 lần, uống với nước sôi.

Rượu long nhãn

Nguyên liệu: long nhãn 250g, rượu trắng 1500g.

Cách làm: Cho long nhãn vào bình, đổ rượu trắng (nên dùng rượu độ cao), đậy kín, mỗi ngày lắc vài lần, ngâm 15 ngày là dùng được. Mỗi ngày uống 1-2 lần, lượng vừa đủ.

2. Đan sâm

Đan sâm có vị đắng, hơi lạnh, quy vào kinh tâm và can. Vị thuốc này có tác dụng hoạt huyết khứ ứ, làm mát huyết, tiêu viêm và an thần. Thường dùng để điều trị các chứng đau thắt ngực, tâm phiền mất ngủ, bệnh mạch vành, cao huyết áp,...

Khi sử dụng cần lưu ý phương pháp chế biến ảnh hưởng đến công dụng:

- Đan sâm sao có tác dụng dưỡng huyết và hoạt huyết, gần như không có tác dụng làm mát huyết;

- Đan sâm sao rượu làm giảm tính lạnh của thuốc, đồng thời tăng cường hoạt huyết và giảm đau;

- Đan sâm trộn với huyết rùa vừa giúp thuốc dẫn vào can huyết, vừa tránh tác dụng đắng khô;

- Trộn với huyết tim lợn giúp dưỡng huyết và an tâm tốt hơn;

- Sao than đan sâm tăng cường khả năng cầm máu, vừa cầm máu vừa hoạt huyết.

Cách dùng: sắc uống với liều 5-15g. Ngoài ra còn có nhiều chế phẩm phổ biến như viên hoàn, viên nang, thuốc nhỏ giọt…, dùng theo hướng dẫn phù hợp.

Một số món ăn bài thuốc với đan sâm:

Canh đan sâm đôi tim heo

Nguyên liệu: đan sâm sao 15g, đảng sâm 15g, tim heo 1 cái, muối vừa đủ.

Cách làm: Tim heo bổ đôi, bỏ gân màng, rửa sạch; đan sâm và đảng sâm rửa sạch, cho vào nồi đất cùng với nước sạch, đun sôi bằng lửa lớn, sau đó hạ nhỏ lửa ninh khoảng 2 tiếng, thêm muối vừa ăn, dùng được.

Nước uống kim ngân hoa đan sâm

Nguyên liệu: kim ngân hoa 20g, đan sâm sao 15g, đường phèn vừa đủ.

Cách làm: Cho kim ngân hoa và đan sâm vào nước vừa đủ, đun sôi bằng lửa lớn, sau đó hạ nhỏ lửa đun nửa tiếng, lọc bỏ bã lấy nước, thêm đường phèn điều vị. Mùa hè có thể để tủ lạnh uống mát, có tác dụng thanh nhiệt giải độc.

Rượu đan sâm sơn tra

Nguyên liệu: đan sâm sao 30g, sơn tra tươi 50g, rượu trắng 500g (nên dùng rượu độ cao), mật ong vừa đủ.

Cách làm: Rửa sạch hai vị thuốc, phơi khô, cho vào bình, đổ rượu trắng, đậy kín, mỗi ngày lắc vài lần, ngâm 15 ngày, thêm mật ong khuấy đều, dùng uống.