Viêm đại tràng mạn tính là một bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến, đặc trưng bởi tình trạng viêm nhiễm kéo dài ở niêm mạc đại tràng, dẫn đến rối loạn chức năng tiêu hóa như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón. Trong Đông y, bệnh này thường liên quan đến tỳ vị hư nhược, khí trệ, và hàn thấp nội trở.

Sự kết hợp của Sâm lịch bạch truật tán và Hương sa lục quân tử thang là một giải pháp điều trị hiệu quả dựa trên nguyên tắc bổ khí kiện tỳ và lý khí hóa thấp, giúp khắc phục cả căn nguyên và triệu chứng bệnh.

1. Thành phần và tác dụng của Sâm linh bạch truật tán

Nguồn gốc: Sâm Linh Bạch Truật Tán là phương thuốc cổ trong "Hòa Tễ Cục Phương", chủ trị tỳ vị hư nhược, tiêu hóa kém, và các chứng tiêu chảy mạn tính.

Thành phần chính:

- Đảng sâm: Bổ trung ích khí, kiện tỳ vị.

- Bạch truật: Kiện tỳ táo thấp, tăng cường chức năng tiêu hóa.

- Phục linh: Kiện tỳ, lợi thủy, hóa thấp.

- Cam thảo: Hòa trung, bổ khí, điều hòa các vị thuốc.

- Ý dĩ nhân: Lợi thấp, kiện tỳ, hỗ trợ tiêu hóa.

- Sa nhân: Hành khí, hóa thấp, trừ hàn.

- Bạch biển đậu: Kiện tỳ, hóa thấp.

Tác dụng:

- Bổ khí kiện tỳ: Tăng cường chức năng tiêu hóa, khắc phục tình trạng tỳ hư gây rối loạn đại tiện.

- Hóa thấp lợi thủy: Loại trừ thấp trệ tích tụ trong cơ thể, giảm triệu chứng đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy kéo dài.

- Hỗ trợ tiêu hóa: Cải thiện khả năng hấp thụ dưỡng chất, giúp người bệnh tăng cường sức khỏe toàn diện.

2. Thành phần và tác dụng của Hương sa lục quân tử thang

Nguồn gốc: Hương sa lục quân tử thang là bài thuốc bổ sung từ Lục Quân Tử Thang, được ghi chép trong "Y học tâm ngộ", chuyên trị các chứng tỳ vị hư nhược kèm khí trệ và hàn thấp.

Thành phần chính:

- Nhân sâm: Bổ khí kiện tỳ, tăng cường sức khỏe tổng thể.

- Bạch truật: Kiện tỳ, hóa thấp.

- Phục linh: Lợi thủy, kiện tỳ.

- Cam thảo: Hòa trung, bổ khí.

- Trần bì: Hành khí, hóa thấp, giảm đầy hơi, khó tiêu.

- Sa nhân: Hành khí, ôn trung, trừ hàn, giảm đau bụng.

- Mộc hương: Hành khí, giảm đau bụng, điều hòa khí trệ.

Tác dụng:

- Bổ khí kiện tỳ: Tăng cường chức năng tiêu hóa, tương tự như Sâm Linh Bạch Truật Tán.

- Hành khí hóa thấp: Khắc phục khí trệ, giảm các triệu chứng đầy hơi, đau bụng, chướng bụng.

- Trừ hàn, giảm đau: Giúp ôn trung, giảm các triệu chứng đau bụng do tỳ vị hư hàn.

3. Sự kết hợp giữa hai bài thuốc trong điều trị viêm đại tràng mạn tính

Thuốc Đại tràng hoàn P/H được bào chế từ quá trình nghiên cứu phối hợp hai bài thuốc Sâm linh bạch truật tán và Hương sa lục quân tử thang.

Khi kết hợp Sâm Linh Bạch Truật Tán và Hương Sa Lục Quân Tử Thang, hiệu quả điều trị viêm đại tràng mạn tính được tăng cường đáng kể nhờ vào tác dụng toàn diện:

Bổ khí kiện tỳ:

- Cả hai bài thuốc đều tập trung vào việc cải thiện chức năng tỳ vị, vốn là căn nguyên chính gây viêm đại tràng mạn tính theo Đông y.

- Sâm Linh Bạch Truật Tán nhấn mạnh vào việc bổ khí và kiện tỳ, hỗ trợ tiêu hóa và hấp thụ dưỡng chất.

Hành khí hóa thấp:

- Hương Sa Lục Quân Tử Thang bổ sung tác dụng lý khí, giải quyết khí trệ và hàn thấp – những yếu tố làm trầm trọng hơn các triệu chứng như đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy.

Trừ hàn, giảm đau:

- Các vị thuốc như Sa Nhân, Mộc Hương trong Hương Sa Lục Quân Tử Thang giúp ôn trung, trừ hàn, cải thiện tình trạng đau bụng và co thắt đại tràng

Cân bằng giữa bổ và tiêu:

- Sâm Linh Bạch Truật Tán tập trung bổ khí, kiện tỳ, trong khi Hương Sa Lục Quân Tử Thang hỗ trợ hành khí, hóa thấp, đảm bảo rằng cơ thể không bị quá bổ hoặc quá hành khí, tránh gây mất cân bằng.

4. Ứng dụng lâm sàng

Sự kết hợp này đặc biệt hiệu quả trong các trường hợp:

- Viêm đại tràng mạn tính thể tỳ vị hư hàn, với triệu chứng tiêu chảy kéo dài, đầy hơi, đau bụng âm ỉ, cơ thể mệt mỏi, kém ăn.

- Bệnh nhân có các rối loạn tiêu hóa kéo dài do chức năng tỳ vị suy yếu, kèm theo triệu chứng khí trệ (đầy hơi, chướng bụng, không tiêu).

- Người bệnh lâu ngày suy nhược, ăn uống kém, cơ thể gầy yếu, sắc mặt nhợt nhạt do tiêu hóa không hấp thụ tốt.

5. Lưu ý khi sử dụng

- Cần gia giảm liều lượng theo từng thể trạng và triệu chứng cụ thể của bệnh nhân.

- Không nên sử dụng cho bệnh nhân đang có triệu chứng nhiệt (đại tiện táo, sốt) hoặc thấp nhiệt tích tụ (nóng trong người, tiêu chảy phân vàng lỏng có mùi hôi).

- Tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo hiệu quả và tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Sự kết hợp của Sâm Linh Bạch Truật Tán và Hương Sa Lục Quân Tử Thang là một giải pháp toàn diện và hiệu quả trong điều trị viêm đại tràng mạn tính. Với cơ chế bổ khí kiện tỳ, hành khí hóa thấp và trừ hàn, hai bài thuốc không chỉ khắc phục triệu chứng mà còn giải quyết căn nguyên của bệnh, giúp người bệnh cải thiện sức khỏe lâu dài và ngăn ngừa tái phát.

BS Phạm Thu Hằng