Độc hoạt ký sinh thang là một bài thuốc đã được sử dụng một cách an toàn và rộng rãi hơn 1000 năm. Ngày nay, bài thuốc này vẫn là bài thuốc được sử dụng phổ biến nhất trong số những bài thuốc y học cổ truyền dùng để điều trị thoái hóa khớp đặc biệt là thoái hóa khớp gối, thoái hóa cột sống thắt lưng. Năm 2002, tỉ lệ kê bài thuốc  Độc hoạt ký sinh thang là cao nhất chiếm 26,6% trong tổng số 32050 bài thuốc y học cổ truyền được quỹ bảo hiểm quốc gia chi trả ở Đài Loan.

Bài thuốc Độc hoạt ký sinh thang được trích từ cuốn “Bí cấp thiên kim yếu phương” của Tôn Tư Mạo, sử dụng để điều trị chứng tý do phong, hàn, thấp tích tụ lâu ngày trên nền Can thận hư và khí huyết hư. Bài thuốc có tác dụng: khu phong, tán hàn, trừ thấp, dưỡng huyết, ích khí, bổ can thận.

Trong nhóm các bệnh lý khớp mạn tính, mục tiêu chính trong điều trị là giảm đau, cải thiện chức năng vận động, ngăn ngừa những tổn thương thêm ở khớp. Trong bệnh sinh của nhóm bệnh lý viêm khớp, quá trình viêm đóng vai trò quan trọng, bởi vậy chống viêm là một trong những nguyên tắc quan trọng trong điều trị tình trạng đau khớp, viêm khớp.

Bài thuốc Độc hoạt ký sinh thang đã được nghiên cứu về cơ chế và thành phần của bài thuốc có tác dụng bảo vệ khớp, ức chế quá trình viêm. Tuy nhiên những vị thuốc thuộc nhóm thuốc bổ huyết trong Độc hoạt ký sinh thang như Đương quy, Xuyên khung, Bạch thược, Địa hoàng là những vị thuốc nằm trong bài thuốc nổi tiếng “Tứ vật thang” lại không được báo cáo về tác dụng chống viêm. Vì vậy nghiên cứu dưới đây đã tiến hành phân tích xem đâu là thành phần chính có tác dụng chống viêm khớp và bảo vệ khớp trong bài Độc hoạt ký sinh thang.

Nghiên cứu chia bài thuốc thành các nhóm thuốc và so sánh tác dụng chống viêm và bảo vệ khớp của các nhóm thuốc này trên vật thí nghiệm:

- Nhóm thuốc dưỡng huyết (1): Địa hoàng (2g), Đương quy (2g), Bạch thược (2g), Xuyên khung (2g).

- Nhóm thuốc hoạt huyết hóa ứ, khu phong, tán hàn, trừ thấp (2): Ngưu tất (2g), Độc hoạt (3g), Tần giao (2g), Tang ký sinh (2g), Phòng phong (2g), Tế tân (2g), Phục linh (2g).

- Nhóm thuốc Bổ khí, bổ dương, ôn lý trừ hàn (3): Đỗ trọng (2g), Nhục quế (2g), Nhân sâm (2g), Cam thảo (2g).

Trong nghiên cứu, bài thuốc Độc hoạt ký sinh thang có tác dụng chống viêm và bảo vệ khớp thông qua việc ức chế sản xuất các chất gây viêm và phá hủy sụn khớp. Trong số ba nhóm thuốc đã thử nghiệm thì nhóm thuốc 3 (Nhục quế, Đỗ trọng, Nhân sâm, Cam thảo) cho thấy cơ chế và tác dụng bảo vệ khớp chống viêm tương tự như bài Độc hoạt ký sinh thang đầy đủ vị. Nhóm thuốc 2 (Ngưu tất, Độc hoạt, Tần giao, Tang ký sinh, Phòng phong, Tế tân, Phục linh) có tác dụng kém hơn. Nhóm thuốc 1 (Địa hoàng, Đương quy, Bạch thược, Xuyên khung) không có tác dụng chống viêm.

Theo kết quả nghiên cứu, trong 15 vị thuốc thì Nhục quế có tác dụng chống viêm mạnh nhất, trong đó cenamic aldehyde là chất có tác dụng chống viêm chính của Nhục quế thông qua làm giảm sản xuất NO và PGE2.

Đỗ trọng là vị thuốc ức chế biểu hiện của MMP-13 mạnh nhất. MMP-3 (Matrix metalloproteinase-3) là một thành viên của họ matrix metalloproteinase có thể kích hoạt nhiều pro-MMP và do đó bắt đầu các phản ứng phân hủy qua trung gian MMP. Nhiều nghiên cứu phát hiện ra MMP-3 biểu hiện nhiều ở những khớp và sụn khớp ở bệnh nhân có thoái hóa khớp, do đó chất này là một mục tiêu mới trong điều trị). Do đó, vị thuốc này sẽ có tác dụng quan trọng thứ hai, trợ giúp cho Nhục quế.

Độc hoạt ký sinh thang là một bài thuốc đã được sử dụng một cách an toàn và rộng rãi hơn 1000 năm (Ảnh phuchung,vn)

Trong bài thuốc Độc hoạt ký sinh thang, theo y học cổ truyền thì Độc hoạt được coi là vị thuốc chính. Độc hoạt có tác dụng tán phong thấp, được sử dụng rộng rãi để điều trị bệnh lý khớp.

Theo kết quả nghiên cứu, Độc hoạt là một thành phần trong nhóm thuốc (2) bao gồm các vị thuốc khu phong tán hàn trừ thấp và hoạt động chống viêm của nhóm thuốc này lại khiêm tốn so với nhóm thuốc (3). Tuy nhiên, Độc hoạt đã được nghiên cứu là có tác dụng chống viêm, giảm đau, chống oxy hóa nhờ các hợp chất coumarin có hoạt tính sinh học có tác dụng ức chế IL-1β, IL-6, IL-8 và TNF-α trong các tế bào mast được kích hoạt. Do đó, cần nghiên cứu thêm để làm sáng tỏ liệu vị thuốc này và các thành phần thực vật của nó có lợi trong điều trị viêm khớp trong thực hành lâm sàng hay không.

Trong tương lai, việc kết hợp phương pháp dược lý trên thực nghiệm, những kinh nghiệm lâm sàng y học cổ truyền và các nghiên cứu khoa học sẽ cung cấp những bằng chứng về việc sử dụng Độc hoạt ký sinh thang hiệu quả trên người bệnh mắc các bệnh lý cơ xương khớp như thế nào.