Trong y học cổ truyền, không có khái niệm suy nhược thần kinh, nhưng từ triệu chứng có thể thấy rõ đây là chứng hư, cụ thể là khí huyết hư.

Một trường hợp lâm sàng

Có một phụ nữ khoảng 40 tuổi, gần đây thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức, hay hồi hộp đánh trống ngực. Khi đi khám, bác sĩ kết luận cô bị suy nhược thần kinh, khuyên nên tìm đến Đông y để điều trị.

Trong y học cổ truyền, không có khái niệm suy nhược thần kinh, nhưng từ triệu chứng có thể thấy rõ đây là chứng hư, cụ thể là khí huyết hư. Khi nhìn vào sắc mặt cô ấy - vàng nhợt, môi nhạt, cơ thể yếu ớt - có thể kết luận khí huyết không đủ. Trong cơ thể, tâm cần huyết để nuôi dưỡng, nếu tâm huyết không đủ, tim như hồ nước bị cạn, cá sẽ nhảy lên không yên. Tương tự, tim không đủ huyết sẽ sinh ra tình trạng hồi hộp, bất an.

Nhiều người nghĩ rằng với điều kiện sống hiện nay, ăn uống đầy đủ, tại sao vẫn bị thiếu khí huyết? Câu trả lời là tổn thương do lao lực và suy nghĩ quá độ. Công việc bận rộn, áp lực lớn, chuyện học hành, cuộc sống gia đình... tất cả đều làm tiêu hao khí huyết.

Như trường hợp của bệnh nhân trên, cô ấy quản lý một xưởng sản xuất, phải lo liệu mọi việc, nhiều khi bận đến mức không có thời gian ăn uống. Mỗi lần xử lý xong công việc, cô cảm thấy kiệt sức như quả bóng xì hơi, mệt mỏi, hồi hộp khó chịu.

Với tình trạng này, Quy tỳ hoàn là một lựa chọn phù hợp.

Quy tỳ thang và sự hình thành Quy tỳ hoàn

Bài thuốc Quy tỳ thang xuất hiện từ thời Nam Tống, do danh y Nghiêm Dụng Hòa sáng lập. Đến thời Minh, danh y Tiết Lập Trai đã gia giảm thêm đương quy và viễn chí, tạo thành công thức Quy Tỳ hoàn ngày nay.

Thành phần bài thuốc Quy tỳ thang

- Bổ khí: Nhân sâm (15g), hoàng kỳ (15g), bạch truật (15g), phục linh (15g), cam thảo (6g).

- Hành khí: Mộc hương (6g).

- Bổ huyết: Đương quy (9g), long nhãn (9g).

- An thần: Toan táo nhân (9g), viễn chí (4.5g).

- Trợ dương sinh khí: Sinh khương (5 lát), đại táo (1 quả).

Cách dùng: Sắc thuốc với nước, chia làm hai lần uống trong ngày.

Trong bài thuốc này có thể nhận ra sự hiện diện của một bài thuốc cổ phương nổi tiếng khác - Tứ Quân Tử Thang (gồm nhân sâm, bạch truật, phục linh, cam thảo). Tứ Quân Tử Thang chủ yếu bổ khí, khi kết hợp thêm hoàng kỳ sẽ giúp khí vượng hơn, giúp người bệnh có sức lực, bớt mệt mỏi.

Mộc hương giúp hành khí, tránh tình trạng bổ khí nhưng bị trệ, gây đầy tức ngực. Đồng thời, vị thuốc này còn kích thích tiêu hóa, tăng cảm giác thèm ăn.

Đương quy và long nhãn giúp bổ huyết. Đương quy dưỡng gan, còn long nhãn bổ tâm huyết. Với người dễ mệt mỏi, hay hồi hộp, đi vài bước đã thở dốc, có thể thử ăn một ít long nhãn hấp cơm để bồi bổ.

Cách dùng long nhãn để bổ huyết hiệu quả: Long nhãn có tác dụng bổ huyết, nhưng cách ăn cũng rất quan trọng. Thay vì ăn sống hoặc nấu lên, cách tốt nhất là hấp trên cơm. Hấp như vậy giúp hoạt chất trong long nhãn dễ hấp thu hơn, tăng hiệu quả bổ huyết. Danh y Trương Tích Thuần từng viết trong Y học tùng trung tham tây lục: “Ta trị chứng tâm huyết hư, thường dùng long nhãn hấp cơm, ăn dần. Kết quả rất tốt, chứng cứ rõ ràng.” Ở đây, “tâm huyết hư” chính là chỉ tình trạng hồi hộp, lo lắng, mất ngủ do thiếu máu nuôi dưỡng tim.

Ứng dụng của Quy tỳ hoàn trong lâm sàng

Bài thuốc này có tác dụng trong hai nhóm bệnh lý chính:

1. Tâm tỳ khí huyết hư

- Biểu hiện: Mệt mỏi, chán ăn, hay quên, khó ngủ, sắc mặt vàng nhạt, dễ hồi hộp.

- Thích hợp cho người làm việc trí óc căng thẳng, lao lực quá độ.

2. Tỳ không thống huyết (tỳ hư gây chảy máu)

- Chảy máu chân răng: Đánh răng buổi sáng dễ chảy máu, nhưng máu có màu đỏ tươi nhạt, không phải đỏ sẫm; Nếu đỏ sẫm là do nhiệt, không dùng Quy tỳ hoàn; Nếu nhạt là do tỳ không thống huyết, có thể dùng Quy tỳ hoàn.

- Kinh nguyệt kéo dài, lượng nhiều, màu nhạt: Kinh nguyệt kéo dài, lượng nhiều, sắc kinh nhạt, kỳ kinh thường đến sớm; Trong trường hợp này, có thể cân nhắc dùng Quy tỳ hoàn để điều hòa khí huyết.

 Quy tỳ hoàn là bài thuốc vừa bổ khí vừa bổ huyết, thích hợp với những người hay suy nghĩ nhiều, lao lực quá mức, gây ra tình trạng mệt mỏi, mất ngủ, hồi hộp, chán ăn, chảy máu chân răng hoặc xuất huyết dưới da.