Đương quy bổ huyết thang là một trong số những bài thuốc cổ phương kinh điển từ ngàn xưa của y học cổ truyền, bài thuốc lần đầu tiên được nhắc đến trong tác phẩm "Nội ngoại thương biện hoặc luận. Thử thương vị khí luận". Bài thuốc gồm 2 vị thuốc Hoàng Kỳ và Đương Quy hợp thành.

Bài thuốc dùng Hoàng kỳ liều cao để đại bổ khí của tỳ và phế, tư bổ vào nguồn gốc sinh ra khí của cơ thể; kết hợp cùng Đương quy dưỡng huyết hòa dinh, dương sinh âm trưởng, ắt cả khí và huyết đều vượng.

Hai vị thuốc kết hợp với nhau, cùng phát huy tác dụng bổ khí- sinh huyết-hoạt huyết, điều trị cơ thể suy nhược, khí huyết hư suy.

Trong những năm gần đây, khoa học ngày càng phát triển, nghiên cứu khoa học về miễn dịch kháng viêm, miễn dịch ung thư, miễn dịch cấy ghép,... ngày càng sâu và rộng. Cơ chế điều hòa miễn dịch, bổ khí sinh huyết của bài thuốc Đương quy bổ huyết thang ngày càng được chú trọng và đầu tư nghiên cứu nhiều hơn. Các học giả tại Trung Quốc và trên thế giới đã áp dụng lý thuyết và các công nghệ nghiên cứu tiên tiến trong các nghành miễn dịch học phân tử, hóa sinh,... để thực hiện nghiên cứu cơ chế điều hòa miễn dịch của bài thuốc cổ phương Đương quy bổ huyết thang. Qua đó nhận được nhiều kết quả rất khả quan.

Ở bài viết này chỉ tóm tắt và liệt kê các công trình nghiên cứu trong 20 năm trở lại đây.

Đương quy bổ huyết P/H là chế phẩm thuốc y học cổ truyền do

Đông dược Phúc Hưng bào chế và sản xuất dựa theo bài thuốc cổ phương Đương quy Hoàng kỳ thang, gia thêm Kỳ Tử.

1. Đương quy bổ huyết thang và sự điều hòa miễn dịch tế bào

Theo báo cáo trên tạp chí Miễn Dịch Học Trung Quốc năm 1987, dịch chiết Đương quy bổ huyết thang ứng dụng lâm sàng có tác dụng nâng cao miễn dịch tế bào đối với bệnh nhân u não sau phẫu thuật.

Tác giả Ân Kim Châu (tạp chí lão khoa) với đề tài nghiên cứu về bài thuốc Đương quy bổ huyết thang gia giảm có tác dụng tăng cường miễn dịch đối với chuột già và quan sát phản ứng tăng sinh tế bào lách đối với mitogen. Kết quả sau khi uống Đương quy bổ huyết thang, những con chuột thí nghiệm đã tăng đáng kể khả năng phản ứng với PWM và PLS (các kháng nguyên sinh vật), đồng thời cải thiện các triệu chứng lâm sàng khác ở chuột thí nghiệm, phản ứng chậm với SRBC cũng tăng đáng kể.

Đương quy bổ huyết thang gia giảm thúc đẩy phản ứng tăng sinh của tế bào lách ở chuột già với ConA, làm cho phản ứng của nó với mitogen Con A và PWM tương đương như của chuột trưởng thành, từ đó cho thấy Đương quy bổ huyết thang gia giảm cải thiện đáng kể chức năng miễn dịch tế bào lympho T ở chuột già.

Tác giả Khổng Dương Anh năm 1997 đã sử dụng phương pháp H-TdR để tính giá trị trung bình của điện xung trong mỗi phút nhằm nghiên cứu sự ảnh hưởng của Đương quy bổ huyết thang tới chức năng chuyển hóa của tế bào T tại lách. Kết quả cho thấy chuyển hóa tế bào lympho T của nhóm nghiên cứu thấp hơn rõ rệt so với nhóm đối chiếu. Điều này chứng tỏ rằng, Đương quy bổ huyết thang có tác dụng tăng cường chức năng của tế bào T trong cơ thể. Qua đó giúp chúng ta có thêm căn cứ để chứng minh hiệu quả củaĐương quy bổ huyết thang trong vai trò tăng cường miễn dịch tế bào.

2. Đương quy bổ huyết thang và sự điều hòa miễn dịch dịch thể

Tác giả Ngô Kỳ và các cộng sự của mình, trong đề tài nghiên cứu về "Tác dụng điều hòa miễn dịch của bài thuốc Đương quy bổ huyết thang gia giảm đối với chuột chiếu xạ Co". Sau khi dùng chiếu xạ 60Co-2GY gây tổn thương tế bào lympho B tại lách của chuột thí nghiệm khiến cho lượng hemolysin do các tế bào kháng thể được SRBC kích thích giảm đi. Nhóm chuột nghiên cứu được sử dụng dịch chiết Đương quy bổ huyết thang cho thấy kết quả hàm lượng hemolysin được tạo ra bởi các tế bào tạo kháng thể tại lách cao hơn nhiều so với nhóm chuột không sử dụng Đương quy bổ huyết thang.

Nghiên cứu của tác giả Châu Bản Hoằng năm 1994, lấy Đương quy bổ huyết thang chế thành Cao lỏng tăng sinh huyết, dùng phương pháp quang phổ tính chỉ số CH50 (bổ thể tan máu toàn phần) để xác định hemolysin huyết thanh. Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể về chỉ số CH50 của nhóm chuột sử dụng dịch chiết Đương quy bổ huyết thang và nhóm đối chiếu. Điều này chứng tỏ Đương quy bổ huyết thang có tác dụng tăng cường IgM,IgG miễn dịch dịch thể.

Theo đề tài nghiên cứu tiến sĩ của tác giả Lâm Hải Thanh báo cáo rằng, vị thuốc Hoàng Kỳ có thể làm tăng hàm lượng IgM,IgE trong máu và tạo ra interferon. Nghiên cứu của tác giả Nhậm Thiên Chì - Đại học Trung Y Dược Bắc Kinh (Trung Quốc) cũng chứng minh rằng, Hoàng kỳ tẩm mật sao có tác dụng tăng cường miễn dịch rõ rệt, tăng hemolysin huyết thanh, thúc đẩy quá trình tạo máu, giảm khả năng hình thành cục máu đông, tăng đáng kể độ thanh thải các hạt cacbon.

3. Các nghiên cứu điều hòa miễn dịch khác

3.1 Tác dụng kháng viêm

Theo nghiên cứu của tác giả Hồ Huệ Quân (1993), vị thuốc Đương Quy có tác dụng ức chế tính thấm mao mạch, phù nề mô và tổn thương viêm mạn tính do các tác nhân gây viêm khác nhau hơn nữa còn có khả năng ức chế tăng sinh mô hạt ở giai đoạn sau của quá trình viêm nhưng không làm ảnh hưởngđến tuyến thượng thận. Điều này cho thấy, tác dụng chống viêm của Đương Quy không phụ thuộc vào hệ thống tuyến yên - tuyến thượng thận.

Đương quy làm giảm PGE2 trong tổ chức viêm, cơ chế kháng viêm chủ yếu thông qua 3 phương diện đó là giảm tính thấm mao mạch, ức chế PGE2 và giảm hoạt động tan huyết của bổ thể.

3.2 Đối với bạch cầu

Tác giả Nhậm Ái Lan với đề tài nghiên cứu dùng Đương quy bổ huyết thang cho 30 trường hợp bệnh nhân suy giảm bạch cầu do xạ trị từ năm 1982 đến năm1986. Cả 30 trường hợp đều cho thấy kết quả khả quan, số lượng bạch cầu tăng lên theo từng mức độ khác nhau, cả 30 trường hợp đều đã hoàn thành thành công liệu trình điều trị hóa -xạ trị.

3.3 Đối với cơ quan miễn dịch

Nghiên cứu của tác giả Ngô Cảnh Mẫn năm 2000 về tác dụng điều hòa miễn dịch của Hoàng Kỳ, cho thấy dùng Hoàng kỳ hàm lượng 20g có thể làm gia tăng đáng kể trọng lượng của tuyến ức và lá lách ở chuột bình thường. Thí nghiệm dùng cyclophosphamide làm giảm số lượng bạch cầu và làm teo lá lách ởchuột thí nghiệm. Sau khi dùng nước sắc Đương quy bổ huyết thang 20g, nhận thấy số lượng hồng cầu, bạch cầu tăng đáng kể, đồng thời làm tăng trọng lượng của tuyền ức và lá lách - 2 cơ quan miễn dịch quan miễn dịch quan trọng của cơ thể.

3.4 Tác dụng kháng virus

Một số thí nghiệm tại Đại học Trung Y dược Bắc Kinh chứng minh rằng, sử dụng Hoàng kỳ trong giai đoạn đầu của đợt nhiễm virus Coxsackie có tác dụng bao vệ đáng kể đối với tế bào cơ tim.

Từ 24 đến 96 giờ sau khi nhiễm virus, các thông số hoạt động điện của nhóm bệnh nhân được sử dụng Hoàng kỳ ổn định duy trì thấp hơn so với nhóm đối chiếu không sử dụng nước sắc Hoàng Kỳ, thêm vào đó các chỉ số chức năng khác của nhóm dùng Hoàng Kỳ ổn định hơn đáng kể so với nhóm đối chiếu. Điều này chứng minh rằng, Hoàng Kỳ có tác dụng nhất định trong việc kháng virus và bảo vệ tế bào cơ tim khỏi sự tác động của virus.

Trong nghiên cứu về ứng dụng lâm sàng và tác dụng dược lý của Hoàng kỳ, các nhà khoa học cũng đã chứng minh rằng Hoàng kỳ với một lượng thích hợp, có tác dụng ức chế hoạt động của virus, trong đó có cả virus HIV. Nghiên cứu này cũng đề cập đến sự phối hớp của Đương quy và Hoàng kỳ trong việc kháng gốc tự do, cải thiện sự mất cân bằng của các nguyên tố vi lượng và tăng cường chức năng miễn dịch.

Theo các phân tích từ các công trình nghiên cứu ở trên, chúng ta có thể thấy rằng, Đương quy bổ huyết thang và các vị thuốc thành phần của nó có tác dụng điều hòa miễn dịch rất rõ rệt. Tuy nhiên, các bài báo cáo nói trên hiện chủ yếu nhắm vào hai hệ thống miễn dịch chính là miễn dịch tế bào và miễn dịch dịch thể. Hy vọng trong tương lai sẽ có thêm những công trình nghiên cứu sâu và rộng hơn về ứng dụng lâm sàng của bài thuốc cổ phương Đương quy bổ huyết thang, điều đó có ý nghĩa rất lớn cho sự phát triển Y học nói chung và của nền Y học cổ truyền nói riêng.

Biên dịch: Bác sĩ Phạm Thu Hằng